اثر پروانه ای نام پدیده‌ای است که به دلیل حساسیت سیستم‌های آشوب‌ناک به شرایط اولیه ایجاد می‌شود. این پدیده به این اشاره می‌کند که تغییری کوچک در یک سیستم آشوب‌ناک چون جو سیارهٔ زمین (مثلاً بال‌زدن پروانه) می‌تواند باعث تغییرات شدید (وقوع طوفان در کشوری دیگر) در آینده شود. اثر پروانه‌ای به این معناست که تغییر جزئی در شرایط اولیه می‌تواند به نتایج وسیع و پیش‌بینی نشده در سیستم منجر گردد و این سنگ بنای تئوری آشوب است.
در نظریه آشوب یا بی‌نظمی اعتقاد بر آن است که در تمامی پدیده‌ها، نقاطی وجود دارند که تغییری اندک در آنها باعث تغییرات عظیم خواهد شد و در این رابطه سیستم‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و سازمانی، همچون سیستم‌های جوی از اثر پروانه‌ای برخوردارند و تحلیلگران باید با آگاهی از این نکته مهم به تحلیل و تنظیم مسائل مربوط بپردازند.
ایدهٔ این که پروانه‌ای می‌تواند باعث تغییری آشوبی شود نخستین بار در ۱۹۵۲ در داستان کوتاهی به نام آوای تندر اثر ری بردبری مطرح شد. عبارت «اثر پروانه‌ای» هم در ۱۹۶۱ در پی مقاله‌ای از ادوارد لورنتس به وجود آمد. وی در صد و سی و نهمین اجلاس ای‌ای‌ای‌اس در سال ۱۹۷۲ مقاله‌ای با این عنوان ارائه داد که «آیا بال‌زدن پروانه‌ای در برزیل می‌تواند باعث ایجاد تندباد در تگزاس شود؟»
لورنتس در پژوهش بر روی مدل ریاضی بسیار ساده‌ای از آب و هوای جو زمین، به معادلهٔ دیفرانسیل غیرقابل حل رسید. وی برای حل این معادله از روش‌های عددی به کمک رایانه بهره جست. او برای اینکه بتواند این کار را در روزهای متوالی انجام دهد، نتیجه آخرین خروجی یک روز را به عنوان شرایط اولیه روز بعد وارد می‌کرد. لورنتس در نهایت مشاهده کرد که نتیجه شبیه‌سازی‌های مختلف با شرایط اولیه یکسان با هم کاملاً متفاوت است. بررسی خروجی چاپ شده رایانه نشان داده که رویال مک‌بی (Royal McBee)، رایانه‌ای که لورنتس از آن استفاده می‌کرد، خروجی را تا ۴ رقم اعشار گرد می‌کند. از آنجایی که محاسبات داخل این رایانه با ۶ رقم اعشار صورت می‌گرفت، از بین رفتن دو رقم آخر باعث چنین تأثیری شده بود. مقدار تغییرات در عمل گردکردن نزدیک به اثر بال‌زدن یک پروانه‌است. این واقعیت غیرممکن بودن پیش‌بینی آب و هوا در دراز مدت را نشان می‌دهد.
مشاهدات لورنتس باعث پررنگ شدن مبحث نظریه آشوب شد. عبارت عامیانه «اثر پروانه‌ای» در زبان تخصصی نظریه آشوب، «وابستگی حساس به شرایط اولیه» ترجمه می‌شود.
به غیر از آب و هوا، در سیستم‌های پویای دیگر نیز حساسیت به شرایط اولیه به چشم می‌خورد. یک مثال ساده، توپی است که در قله کوهی قرار گرفته. این توپ با ضربه بسیار کمی، بسته به اینکه ضربه از چه جهتی زده شده باشد، می‌تواند به هرکدام از دره‌های اطراف سقوط کند.
تفاوت اثر مرکب و اثر پروانه‌ای
این تعریف اثر پروانه‌ای اثر مثبتی هم دارد و آن اینکه در زندگی یکسری کارهایی انجام می‌دهیم که به نظر بی‌اهمیت می‌آید
اما در طول زمان مشخص می‌شود که تاثیر بزرگی داشته است. در کتاب “اثر مرکب” نوشته دارن هاردی به کارهای کوچکی که به صورت مرتب در طول زمان انجام می‌دهیم . اثر مرکب گفته می‌شود که باعث تغییری بزرگ به صورت مثبت یا منفی می‌شود. مثال بارز آن مطالعه روزانه است فرض کنید که شما هر روز ۳۰ دقیقه مطالعه می‌کنید و فردی دیگر روزی ۳۰دقیقه در اینستاگرام مطالب زرد را دنبال می‌کند. بعد دو سال شما چند کتاب خوانده‌اید و کجا هستید و فرد دیگر احتمالا چند ترفند در این app را بلد است . بعلاوه اطلاعات زیادی از وضعیت ازدواج و طلاقِ اشخاص مشهور بدست آورده.
البته “اثر پروانه‌ای” با “اثر مرکب” کمی متفاوت است. در اثر پروانه‌ای یک انتخاب و کاری که انجام می‌دهیم، لزوما به تکرار نیاز ندارد و به صورت واحد می‌تواند باعث اتفاقی بزرگ شود.
اثر پروانه ای و تاثیر آن در زندگی
با دانستن و آگاهی به این اثر حالا می‌توانیم کمی خود آگاهی به بعضی از انتخاب‌ها و کارهایی که حتی فقط یک بار انجام می‌دهیم داشته باشیم. مثلا برخورد بد یا خوبی که با ارباب رجوع داریم، و یا کارهایی که به عنوان مدیر یک مجموعه انجام می‌دهیم. همچنین کارهایی که فقط یک بار جلوی کودکان انجام می‌دهیم و نمی‌دانیم چه تاثیری در آینده آنها می‌گذارد.
کار، زندگی و اثر پروانه ای
کاربرد تئوری آشوب و اثر پروانه ای در زندگی ما چیست؟
آیا به کارگیری این اصول می تواند عملکرد شخصی یا گروهی ما را بهبود بخشد؟
بسیاری از مردم از تئوری آشوب و اثر پروانه ای چیزهایی شنیده اند، ایده ای که بر اساس آن، بال زدن یک پروانه در اقیانوس اطلس، می تواند باعث ایجاد طوفان در فلوریدا شود. سیستمی پویا و عظیم همچون آب و هوا، تحت تأثیر عوامل کوچک بی شماری قرار دارد. این عوامل جزئی که شاید در ابتدا به نظر بی اهمیت بیایند، می توانند در بلند مدت، عواقبی شگرف به دنبال داشته باشند.
اثر پروانه ای، موج ها و پیامدها
اثر پروانه ای می تواند بر تعامل انسان ها با یکدیگر تأثیرگذار باشد. بر اساس این تئوری، هر عمل ما، آغازگر واکنشی است که انعکاساتی خواهد داشت و انبساط خواهد یافت و بر آینده مؤثر خواهد بود. هرگاه در زندگی تصمیمی می گیرید، سعی کنید درباره ی پیامدهای احتمالی آن نیز فکر کنید، زیرا تمام کارهای شما، پیامدهایی به دنبال خواهند داشت.
به عنوان یک مثال عملی از اثر پروانه ای، مدیری را در نظر بگیرید که روز پرکار و پراسترسی داشته است. او عصبانیت خود را بر سر یکی از ناظران کیفی خالی می کند؛ سرش داد می زند و او را ناراحت می کند. این کار موجب می شود ناظر کیفی، احساس خوبی نداشته باشد و با کارکنان به تندی رفتار کند. کارکنان عصبی و زودرنج می شوند و با مشتریان برخورد نامطلوبی پیش می گیرند.
اضطراب مدیر، به حلقه های دیگر زنجیره انتقال پیدا می کند. این اضطراب و استرس در هر مرحله افزایش می یابد و افراد بیشتری از آن صدمه می بینند. در چنین شرایطی، شرکت دچار ضرر می شود. کارکنان بی انگیزه تر، شرکت را ترک می کنند، و یا حتی بدتر، با کارایی پایین به کار خود ادامه می دهند و بر اطرافیان خود تأثیر منفی می گذارند.
از اثر پروانه ای به عنوان نیرویی برای ایجاد تغییرات مثبت استفاده کنید!
خوشبختانه ما می توانیم از ایده ی زنجیره ای اثر پروانه ای، به نفع خودمان استفاده کنیم. بیایید فرض کنیم مدیری که پیشتر از او سخن رفت، اضطرابش را برای خودش نگه می دارد و به جای مرافعه، از ناظر کیفی، به خاطر کار کردن تحت فشار و استرس، تقدیر می کند. ناظر کیفی یاد شده، روحیه ی خوب خود را به کارکنان انتقال خواهد داد و آن ها نیر به نوبه ی خود، با مشتریان بهتر رفتار خواهند کرد. این اصل، بنیان استفاده از اثر پروانه ای برای افزایش بهره وری را تشکیل می دهد.
اگرچه ما بیشتر اوقات باید سریع فکر کنیم و بدون اتلاف وقت در برابر موقعیت ها واکنش نشان دهیم، اما همیشه وقت داریم تا درباره ی پیامد کارهای خود فکر کنیم. بیشتر شرکت ها سلسله مراتبی هستند. با یک چشم انداز وسیع و ورودی مشخص، علاقه ی خالصانه در رده های بالا، به سرعت در تمام سازمان پخش خواهد شد. از آن جایی که همه ی ما تحت تأثیر احساسات خود قرار داریم، یک مدیر باکفایت می داند که تحت هر گونه فشاری، باید خونسرد و آرام باشد، زیرا تمام کارهایش دارای عواقبی جدی هستند.
اثر پروانه ای می تواند در سطح فردی نیز به عنوان روشی برای سازماندهی و مهم تر از همه برنامه ریزی در نظر گرفته شود. تغییرات کوچک در یک برنامه ی کاری یا روند شغلی، تأثیراتی به دنبال دارد که شاید در کوتاه مدت متوجه آن نشویم، اما بدون شک در طولانی مدت به اهمیت آن پی می بریم. در محیط کاری، که بیشتر روی نتایج کوتاه مدت تمرکز می شود، از پیش فکر کردن و گرفتن تصمیمات درست کوچک برای آینده، راهکاری است مناسب برای پیشرفت.
عملکرد اثر پروانه ای
1- کارهای کوچک، نتایج بزرگ:
بر روی کارهای کوچکی که می توانند نتایج بلند مدت داشته باشند، تمرکز کنید. برای نمونه، صرف چند دقیقه وقت در هنگام صبح، جهت توضیح آنچه که کارمندان در یک روز کاری باید انجام دهند، نتایج بسیار مثبتی دارد. به این ترتیب، کارمندان هدف مشخصی دارند. همین مسئله موجب افزایش کارایی آنان می شود و اتلاف وقت را کاهش می دهد.
از تغییر نهراسید. یک لیست تهیه کنید و در آن کارهایی را که می توانید روزانه انجام دهید تا نتایج مثبت بلند مدت دریافت کنید، بنویسید.
برای مثال، بخش هایی از زندگیتان را که می خواهید تغییر دهید لیست کنید و سپس، درباره ی یک کار یا تغییر در هر بخش فکر کنید.
الف) زندگی کاری و شغلی
ب) روابط و خانواده
ج) سلامتی
د) مسائل مالی
و) تفریح/ تعطیلات و گردش
ه) خانه
2- اهداف بلند مدت
با داشتن یک دید باز و روشن، مسئولیت ها، ارزش ها، اهداف، کارها و تصمیماتتان نیز واضح و مشخص خواهد بود. شاید با اتکا به اثر پروانه ای، نتیجه ی کار خود را بلافاصله مشاهده نکنید و زمان برداشت محصول کارهایتان، ماهها و حتی سال ها بعد باشد.
به عنوان نمونه، در اکثر مشاغل، دوره های آموزش کارکنان در محل برگزار می شود، اما وقتی سرتان خیلی شلوغ باشد، به نظر می رسد زمانی را که باید باید به این کار اختصاص یابد، پیدا نمی کنید. اگر قصد دارید مؤسسه ای با کارکنان مجرب و کارآزموده داشته باشید، صرف چند دقیقه وقت برای آموزش آن ها، می تواند اثرات بلند مدت شگفت انگیزی داشته باشد. کارکنان شما، با داشتن اعتماد به نفس بالا، کار بهتری ارائه خواهند داد و شاید عده ای از آنان که پیشتر، نادیده گرفته می شدند، شایستگی خود را برای سرپرستی یا مدیریت نشان دهند. استفاده از اثر پروانه ای برابر است با بهره وری طولانی مدت.
3- آثار نامحسوس
در بعضی موارد ممکن است حتی نتایج را مشاهده نکنید. برای نمونه فرض کنید شما قوانین سلامت و امنیت خود را بهبود بخشیده، تجهیزات محافظتی بهتری تهیه کرده اید. اگر امکانات خود را به روز نکرده بودید، ممکن بود یکی از کارکنان دچار سانحه شود، آن هم سانحه ای که به سادگی قابل پیش گیری بود. این فرد می تواند از شما شکایت کند. این موضوع موجب از دست رفتن وقت و هزینه ی شرکت می شود، در شما استرس می آفریند و ممکن است باعث شود شما به ناچار، بودجه ی کمتری برای بخش های دیگر در نظر بگیرید و تولید را کاهش دهید. ایجاد امکانات کوچک در زمان حال، می تواند در آینده، از پیامدهای منفی ناشی از عدم انجام این کار جلوگیری کند.
4- اثر پروانه ای و روابط
در نظر داشته باشید که هرگونه رابطه با فرد دیگر، پیامدهای بلند مدتی خواهد داشت و شما می توانید اثر پروانه ای را در خارج از فضای شغلی نیز به کار بگیرید تا زندگی خانوادگی و شرایط کاری خود را همزمان بهبود بخشید.
برای نمونه، گذراندن چندین ساعت به همراه خانواده، موجب محکم شدن روابط شده، برایتان آرامش به ارمغان می آورد. اگر نتوانید به اندازه ی کافی برای خانواده ی خود وقت بگذارید، بیم آن می رود که به بیماری های مربوط به استرس دچار شوید یا این که در روابط خود مشکل پیدا کنید. تمام این مسائل موجب خواهد شد در نهایت زندگی خانوادگیتان از هم بپاشد و زندگی کاریتان نیز صدمه ببیند. سعی کنید رفتار و برخوردتان به گونه ای باشد که بهترین نتایج بلند مدت از آن حاصل شود.
5- تضمینی برای موفقیت وجود ندارد
اگر به صورت موردی بنگریم، لزوما ًتمام تغییرات کوچکی که در نحوه ی انجام کارهای خود ایجاد می کنید، نتیجه بخش نخواهد بود. گاهی ممکن است نتایج آن را نبینید، یا تغییرات اعمال شده توسط شما، تأثیری را که انتظارش را داشتید، نگذارند. اما اگر به صورت کلی به مسئله نگاه کنیم، خواهیم دید که تمام این تغییرات کوچک، روی هم رفته، تأثیر مثبتی داشته اند و استفاده از اثر پروانه ای روند کارها را دگرگون کرده، کارآیی را به تدریج و به صورت بنیادین، افزایش داده است.
پیشرفت بنیادین
اثر پروانه ای یک راه حل سریع نیست که یک شبه کارآیی را افزایش دهد. اما همین اصل، راهکاری است مناسب برای موفقیت در طولانی مدت. زیرا به تدریج همه ی جوانب کاری شما را بهبود می بخشد و موجب استحکام در تمامی سطوح می شود. ایجاد تغییرات کوچک، نیاز به منابع و زمان زیادی ندارد و به همین دلیل، پرداختن و اهتمام ورزیدن به آن، راهکاری کم خطر محسوب می شود.
فرقی نمی کند که برای یک شرکت کار می کنید یا به صورت مستقل. در هر صورت، استفاده از پتانسیل اثر پروانه ای، راهی است مناسب برای رسیدن به موفقیت. ایجاد تنها چند تغییر کوچک می تواند شما را در ساختن پایه هایی محکم برای زندگی آینده، یاری رساند.
