اولویت­بندی موانع فنّی بکارگیری تجارت الکترونیکی

اولویت­بندی موانع فنّی بکارگیری تجارت الکترونیکی

در صنایع وابسته به کشاورزی استان مازندران

مجید قربانی ^(۱) –  محمّد خالدی ^(۲) –  محسن شوکت فدائی^(۳)

(۱) مربّی اقتصاد کشاورزی و عضو هیأت علمی کشاورزی دانشگاه پیام نور بندر گناوه

(۲) استاد یار اقتصاد کشاورزی و عضو هیأت علمی مؤسّسه پژوهشهای برنامه ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی

(۳) دانشیار اقتصاد کشاورزی و عضو هیأت علمی سازمان مرکزی پیام نور

Ghorbani.tebyan@gmail.com

چکیده:

امروزه ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات به عرصه اقتصاد و تجارت، منجر به شکل گیری انقلابی به نام «تجارت الکترونیکی» شده است برای موفقیت در دنیای الکترونیکی، اوّلین و مهمترین گام، برنامه ریزی جهت شناسایی موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی می باشد. موانع متعددی در بکارگیری و توسعه تجارت الکترونیکی مؤثر هستند که عوامل فنی از جمله مهمترین این موانع محسوب می­شوند. هدف این مقاله، شناسایی و اولویت­بندی این موانع در صنایع وابسته به بخش کشاورزی و ارائه راهکارهایی برای رفع آنها است. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از ۵۳ پرسشنامه از صنایع وابسته به بخش کشاورزی استان مازندران جمع­آوری و تجزیه­ و تحلیل نتایج با استفاده از آزمونهای آماری انجام شده است. نتایج مطالعه نشان داد که از میان متغیرهای فنی «عدم امنیت در دریافتها و پرداختهای مالی » به عنوان مهمترین مانع محسوب می­شود. در پایان تحقیق، راهکارهایی جهت بهبود این موانع و در نتیجه توسعه و گسترش تجارت الکترونیک ارائه شده است.

کلید واژه : تجارت الکترونیکی،  موانع فنی، صنایع وابسته به کشاورزی، استان مازندران

مقدّمه :

امروزه بسیاری از اقتصاددانان و متخصّصان بر این عقیده­اند که ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT[1]) به عرصه اقتصاد و تجارت، منجر به شکل گیری انقلابی به نام « تجارت الکترونیکی[۲] » شده است و عقب افتادن از این سیر تحوّل، نتیجه ای جز منزوی شدن در عرصه اقتصادی جهان نخواهد داشت. چرا که تجارت الکترونیکی با بوجود آوردن منافعی همچون بهبود
بهره وری، کاهش قیمت، صرفه جویی هزینه ها و تغییر اندازه و ساختار بازار[۳] (سلمانی، ۱۳۸۴) و همچنین حذف واسطه ها و امکان دسترسی تولید کنندگان  به مصرف کنندگان نهایی(بهکمال، ۱۳۸۴)، فضای رقابتی کسب و کار را دچار تغییر و تحوّلات اساسی کرده است. ICT همچنین می­تواند در بسیاری از بخش­های مرتبط با کشاورزی و صنایع وابسته به آن نیز تأثیرگذار باشد؛ امّا برای موفقیت در دنیای الکترونیکی، اوّلین و مهم­ترین گام، برنامه ریزی جهت شناسایی موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی می باشد. عوامل متعددی در بکارگیری تجارت الکترونیکی مؤثر هستند که عوامل فنّی از مهمترین آنها به شمار می روند.

در ارتباط با موضوع مورد مطالعه، تحقیقات زیادی در خارج از کشور انجام شده است. برای مثال رائو[۴] و همکاران (۲۰۰۵) در تحقیق خود تحت عنوان «توسعه تجارت الکترونیکی در شرکت­های کوچک و متوسط» به ارائه مدل چند مرحله­ای توسعه تجارت الکترونیکی و بررسی عوامل تسهیل­ساز و عوامل بازدارنده در طی هر یک از مراحل فوق پرداخته اند. دارچ و لوکاس[۵] (۲۰۰۶) در

مقاله خود تحت عنوان «آموزش، توانا ساز تجارت الکترونیکی» موانع پیاده­سازی تجارت الکترونیکی را در پنج دسته هزینه­ها، فقدان آگاهی از ماهیت تجارت الکترونیکی، فقدان مهارت­های لازم جهت تجارت الکترونیکی، فقدان آگاهی از چگونگی ارائه خدمات در تجارت الکترونیکی و فقدان زمان تقسیم­بندی کردند. ویتسا[۶] (اتحادیه جهانی فناوری اطلاعات و ارتباطات) (۲۰۰۲) در گزارش خود، رهبری صنعت، محیط قانونی و مقرراتی سازگار، مشارکت بخش خصوصی، استاندرادهای فنی و مالیات را از تسهیل­سازهای تجارت الکترونیکی می داند.

در سطح داخلی نیز در زمینه تجارت الکترونیکی تحقیقات فراوانی انجام گرفته است. حمدان (۱۳۸۳) در تحقیقی تحت عنوان «بررسی تأثیر کاربرد تجارت الکترونیک در رفتار مصرف کننده» مهمترین مانع در بکارگیری تجارت الکترونیکی را امنیت اطلاعات و حفظ حریم شخصی افراد بر می­شمرد. مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی(۱۳۸۲) در تحقیق دیگری تحت عنوان «گسترش تجارت الکترونیکی در ایران، چالشها و راههای بهبود بهره­وری» فقدان آموزش مفاهیم تجارت الکترونیکی در جامعه، فقدان امکانات مناسب، و عدم تضمین امنیت اطلاعات در سیستمهای تجارت الکترونیکی را از مشکلات اصلی گسترش تجارت الکترونیکی می داند. سرمد سعیدی (۱۳۸۲) در تحقیق خود با موضوع « بررسی موانع محیطی و ارائه الگوی مناسب برای استفاده از تجارت الکترونیکی» عوامل محیطی مستقیم  و غیر مستقیم را مورد بررسی قرار داده است.

امروزه اهمّیت تجارت الکترونیکی بر کسی پوشیده نیست و در کشور ایران نیز بر این موضوع تأکید فراوانی شده است، اما از نظر میزان بهره مندی از این نوع تجارت در عرصه جهانی از جایگاه چندان رضایت بخشی برخوردار نیست و توسعۀ تجارت الکترونیکی در ایران با موانع و چالشهای متعددی روبرو است. بنابراین، باید تلاش کند خود را هم جهت با سایر کشورهای توسعه یافته[۷] به پیش ببرد. استان مازندران نیز علیرغم دارا بودن پتانسیل بالا در عرصه تولیدات کشاورزی، از این موهبت بهره چندانی نبرده است. هدف اصلی این تحقیق، شناسایی و بررسی موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی در صنایع وابسته به کشاورزی استان مازندران می باشد که در ضمن تلاش شده است تا راهکارهایی جهت رفع این موانع ارائه گردد.

مواد و روش­ها:

تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از آزمون­ آماری فریدمن انجام گرفته است.  معیار رد یا قبول فرضیات بر اساس مقدار میانگین و طیف لیکرت پنج قسمتی بر اساس میانگین ۳ = µ  مورد بررسی قرار گرفت. جامعه آماری این تحقیق، صنایع وابسته به کشاورزی استان مازندران است که تعداد این صنایع حدود ۲۰۰ شرکت و کارخانه می باشد. بعد از تعیین جامعۀ آماری، با روش نمونه گیری تصادفی اقدام به نمونه­­گیری از این جامعه آماری گردید. برای این منظور، حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران[۸] تعیین و برای ۶۵ نمونه بدست آمد. در جریان جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه در اختیار این تعداد نمونه قرار گرفت، اما به دلایل مختلف از قبیل بروکراسی های اداری، سیاست عدم تعامل برخی شرکت­ها با محیط خارج شرکت، عدم حضور شخصی آشنا به موضوع جهت تکمیل پرسشنامه و غیره در نهایت ۵۳ شرکت پرسشنامه را تکمیل نمودند که آزمونها بر روی آن انجام گرفت.

برای انجام مطالعه، ابتدا بر اساس ادبیات موضوعی و طی مطالعات اوّلیه و مشورت با صاحب نظران مدل موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی طراحی گردید. این موانع شامل زیرساخت­های فنی هستند که در جدول شماره ۱ نشان داده شده­اند.

قلمرو زمانی این تحقیق نیمه اوّل سال ۸۸ بوده است. گردآوری اطلاعات اولیه نیز به روش میدانی و از طریق پرسشنامه صورت گرفته است. ارسال و جمع آوری پرسشنامه های مذکور نیز کاملاً از طریق مراجعه حضوری صورت گرفته است که این امر خود اعتبار آزمون را افزایش می دهد؛ در این راستا جهت اطمینان بیشتر آزمونهای روایی و پایایی پرسشنامه نیز انجام گرفته است. برای تعیین پایائی سؤالات، پس از توزیع ۲۰ پرسشنامه در بین پاسخ دهندگان و جمع آوری آنها، از روش آلفای کرونباخ استفاده شد.

پایائی پرسشنامه به میزان ۹۰۹۸/۰ به دست آمد که در سطح بالایی قرار دارد که نشانگر اعتبار بالای آن است.

جدول شماره ۱-  موانع فنّی بکارگیری تجارت الکترونیکی

بحث و نتیجه گیری :

در این بخش آزمون فریدمن برای رتبه بندی متغیرهای هر یک از موانع انجام می گیرد تا مشخص شود کدام یک ، از مهمترین موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی در این صنایع بشمار می روند؟ بدین منظور ابتدا داده های جمع آوری شده از پرسشنامه های تکمیل شده توسط ۵۳ شرکت و کارخانه از صنایع وابسته به کشاورزی استان مازندران در نرم افزار SPSS  وارد گردیده و آزمون مربوطه انجام گرفت . سپس فرض زیر مورد بررسی قرار گرفت :

۰۵/۰ < sig        اختلاف بین متغیّرها در نمونه وجود ندارد :  H0

۰۵/۰ > sig         اختلاف بین متغیّرها در نمونه وجود دارد :  H1

چنانچه sig بدست آمده کوچکتر از ۰۵/۰ باشد ، بدین معنی است که بین متغیرهای مربوطه اختلاف معنی داری وجود دارد و
می توان آنها را رتبه بندی نمود .

آزمون فریدمن بین متغیّرهای معیار فنی:

اکنون ۱۰ متغیّر معیار فنی مورد آزمون قرار می گیرد تا مشخص شود کدام یک مانع مهمتری در برابر بکارگیری تجارت الکترونیکی در صنایع وابسته به کشاورزی مازندران می باشد . با انجام این کار ، خروجی بدست آمده از این آزمون مطابق جداول شماره ۲ و ۳ خواهد بود . همانطور که از جدول شماره ۳  مشاهده می شود ، ۰۵/۰ > sig شده است . بنابراین بین این متغیّرها اختلاف معنی داری وجود دارد و می توان آنها را رتبه بندی نمود . این رتبه بندی نیز بر اساس مقدار
Mean Rank در جدول شماره ۲ انجام می گیرد . بنابراین می توان نتیجه حاصله را در جدول شماره ۴ بازنویسی نمود .

Friedman Test

جدول شماره ۲- آزمون فریدمن بین متغیّرهای معیار فنی

Test Statistics

جدول شماره ۳ – آزمون فریدمن بین متغیّرهای معیار فنی

جدول شماره ۴-  رتبه بندی متغیّرهای معیار فنی

نتایج:

نتایج حاصل از آزمون فریدمن بین ۱۰ متغیّر معیار فنی نشان می دهد که به ترتیب عوامل «عدم امنیت در دریافتها و پرداختهای مالی» ، «عدم اعتماد به هویت واقعی و صلاحیت طرف مقابل ارتباط» و « نامشخّص بودن درجه محرمانه نگهداشتن اطلاعات» به عنوان مهمترین موانع معیار فنی جهت بکارگیری تجارت الکترونیکی در صنایع وابسته به کشاورزی مازندران به شمار می روند. به عبارت دیگر متولّیان صنایع وابسته به کشاورزی ، به لحاظ شاخصهای فنّی ، مهمترین مانعی که در راستای بکارگیری تجارت الکترونیکی در برابر خود می بینند این است که احساس می کنند دولت و نهادهای مربوطه نتوانسته اند به لحاظ فنّی بستری بوجود آورند که شرکتها بتوانند با اطمینان خاطر وارد این عرصه شوند و مطمئن باشند در جریان دریافتها و پرداختهای مالی خود با مشکلی مواجه نمی شوند و یا در خصوص هویت و صلاحیت طرف مقابل ارتباط خود اعتماد کامل را داشته باشند و از جهت محرمانه ماندن اطّلاعات شخصی خود در دنیای مجازی اینترنت نیز خطری احساس نکنند .

راهکارها و پیشنهادات:

با توجّه به نتایج بدست آمده از این تحقیق و تجربیات حاصل شده از مراجعۀ حضوری به ۵۳ شرکت وابسته به کشاورزی در سرتاسر استان مازندران، راهکارهای اجرایی زیر جهت رفع موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی در صنایع وابسته به کشاورزی ارائه می گردد. باشد که مسئولان ذیربط و متولّیان صنایع نامبرده، با بکارگیری این راهکارها و سایر راهکارهای مفید و ثمربخش، گامی بلند به سوی موفقیت روز افزون در عرصۀ تبدیل تجارت سنّتی به تجارت الکترونیکی و در نتیجه پیشرفت و توسعه کشور بردارند.

۱- ایجاد بسترهای مناسب ارتباطی و مخابراتی: بایستی شرایطی فراهم شود که وقتی صنایع تصمیم به ورود به عرصه تجارت الکترونیکی می گیرند، با مشکلات ابتدائی در مورد دسترسی به اینترنت مواجه نشوند و این عامل سبب دلسردی آنان نشود.

۲- افزایش سرمایه گذاری شرکتهای خصوصی در بخش زیر ساختهای مخابراتی: یکی از عواملی که می تواند سبب افزایش انگیزه در خدمات دهی بهتر در زمینه اینترنت و فناوری اطلاعات و ارتباطات می گردد، سرمایه گذاری شرکتهای خصوصی در زیرساختهای مخابراتی است.

۳- همکاری و هماهنگی با فراهم کنندگان فناوری: یکی از مشکلات شرکتها عدم دسترسی به فروشنده قابل اعتماد فناوری الکترونیکی است. بایستی کلّیه فراهم کنندگان این فناوری با در نظر گرفتن همه شرایط فنّی و علمی، مورد بررسی قرار گرفته و ساماندهی شوند و شرکتهای معتبر و واجد شرایط فراهم کننده فنّاوری الکترونیکی به صنایع متقاضی معرّفی گردند و بدین ترتیب از یک سو راه را بر تخلّفات احتمالی شرکتهای نامعتبر و نامناسب بسته و از سوی دیگر درجه اعتماد و اطمینان صنایع وابسته به کشاورزی را به این شرکتهای ساماندهی شده جهت فراهم نمودن فنّاوری الکترونیکی افزایش دهند

منابع و مآخذ:

۱- بهکمال، بهشید. (۱۳۸۴). توسعه مدل آنکتاد برای تعیین عوامل کلیدی موفقیت تجارت الکترونیکی یک بنگاه. مجموعه مقالات سومین همایش ملّی تجارت الکترونیک، تهران: دانشگاه تهران.

۲- حمدان، محمود، ۱۳۸۳، بررسی تأثیر کاربرد تجارت الکترونیکی در رفتار مصرف کننده، تهران: دانشگاه تربیت مدرّس، دانشکده علوم انسانی، پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی

۳- سرمدی، سهیل، ۱۳۸۲، بررسی موانع محیطی و ارائه الگوی مناسب برای استفاده از تجارت الکترونیکی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، رساله دکترای بازرگانی.

۴- سلمانی، بهزاد. (۱۳۸۴). معیارهای پیشنهادی برای اندازه گیری تجارت الکترونیکی در ایران. مجموعه مقالات سومین همایش ملّی تجارت الکترونیکی، تهران: معاونت برنامه ریزی و امور اقتصادی.

۵- مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، ۱۳۸۲، گسترش تجارت الکترونیکی در ایران، چالشها و راههای بهبود
بهره وری، تهران: معاونت پرورشی مؤسسه مدیریت پژوهشهای بازرگانی.

۶- Darch , H. & Lucas , T. , 2002 , Training as an E-Commerce enabler , journal workplace learning , Vol.14 , No.4 , pp. 148-155.

۷- Javalgi , R. & Ramsey , R. , 2001 , Strategic issues of E-Commerce as an alternation global distribution system , International marketing Review , Vol. 18 , No. 3 , pp. 376-391.

۸- Kaynak, N. & et al. 2002, Critical design factors for successful E-Commerce system, behavior & information technology, Vol. 21, No. 3, pp. 185-199, available at: www.tandf.co.uk/journals.

۹- Kuzic, R.C. & et al, 2005, a basic model of electronic-commerce adoption barriers: a study of regional small businesses in Sweden and Australia, journal of small business and enterprise development, Vol. 12, No.4, pp.251-257.

۱۰- Rao, S.S. & et al , 2003  , Electronic-Commerce Development in Small and Medium Sized Enterprices: a Stage Model and its Implications , Business Process Management , Vol. 9 , No. 1 , pp.11-32.

Assessing the Technical Factors of Applying

E-Commerce in Agribusiness in Mazandaran Provinces

Majid Ghorbani , Mohammad Khaledi , Mohsen Shokatfadaei

ghorbani.tebyan@gmail.com

Abstract:

The appearance of Information and Communication Technology (ICT) in trade and economic area result in revolution called “Electronic Commerce” or e-commerce (EC). To be successful in electronic world, the first and important step is recognizing the barriers and limitations of applying e-commerce in agribusiness. There are many barriers, especially technical factors, for applying and developing EC in agribusiness are. The aim of the paper is to distinguish these factors and to present recommendation to overcome these limitations. The data was collected by questionnaire in 53 companies in agribusiness industries in Mazandaran province and then the data was analyzed by statistical methods. The results indicated that among technical factors “non-security in financial payments and receives” among environmental factors are the most important barriers. Finally, we recommended financial and technical strategies for improving e-commerce in agricultural sector.

Key Words: e-commerce – technical factors – agribusiness – Mazandaran province

1. Information and Communication Technology (ICT) .
2. Electronic Commerce (EC) .
3. Market’s Structure .

[۴] .    Rao & et al.

[۵] . Darch & luckas .

[۶] . World Information Technology and Services Alliance (VITSA) .

[۷] . Expansive Countries .

۴ . Cochran .