اولویت بندی موانع سازمانی بکارگیری تجارت الکترونیک

اولویت بندی موانع سازمانی بکارگیری تجارت الکترونیک

در صنایع وابسته به کشاورزی استان مازندران         

مجيد قرباني ⁽¹⁾ – محمّد خالدی ⁽²⁾ – محسن شوکت فدائی ⁽³⁾

(1) کارشناس ارشد اقتصاد کشاورزی و عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور بندر گناوه

(2) استاد یار اقتصاد کشاورزی و عضو هیئت علمی مؤسّسه پژوهشهای برنامه ریزی و اقتصاد کشاورزی

(3) دانشیار اقتصاد کشاورزی و رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه پیام نور کشور

ghorbani.tebyan@gmail.com

چکیده :

امروزه ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات(ICT) به عرصه اقتصاد و تجارت، منجر به شکل گیری انقلابی به نام «تجارت الکترونیکی» شده است که عقب افتادن از این سیر تحوّل، نتیجه ای جز منزوی شدن در عرصه اقتصادی جهان نخواهد داشت؛ برای موفقیت در دنیای الکترونیکی، اوّلین و مهمترین گام، برنامه ریزی جهت شناسایی موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی می باشد. موانع متعددی در بکارگیری تجارت الکترونیکی مؤثر هستند که عوامل سازمانی یکی از مهمترین آنها بشمار می روند. در کشور عزیزمان ایران نیز علیرغم اقداماتی که در این زمینه صورت گرفته است، توسعۀ تجارت الکترونیکی با موانع و چالشهای متعددی روبروست. در این میان، استان مازندران با دارا بودن سهم عظیمی از تولیدات کشاورزی، از این چالشها و موانع بی نصیب نمانده است؛ هدف از ارائه این مقاله تلاش در جهت پرده برداری از این موانع و اولویت بندی آنها و به دنبال آن ارائه راهکارهایی برای رفع آنهاست. پرسشنامۀ طراحی شده، ابزار جمع آوری داده های اوّلیه این تحقیق می باشد. جامعه آماری این تحقیق صنایع وابسته به کشاورزی استان مازندران می باشد. بدین منظور جهت تجزیه و تحلیل داده های تحقیق و دستیابی به نتیجه، از نرم افزار آماری SPSS و برای رتبه بندی متغیرهای تحقیق، از آزمون فریدمن استفاده گردیده است.

کلید واژه : موانع سازمانی، تجارت الکترونیک، صنایع وابسته به کشاورزی، استان مازندران

مقدّمه:

امروزه بسیاری از اقتصاددانان و متخصّصان بر این عقیده اند که ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT[1]) به عرصه اقتصاد و تجارت، منجر به شکل گیری انقلابی به نام « تجارت الکترونیکی[2] » شده است و عقب افتادن از این سیر تحوّل، نتیجه ای جز منزوی شدن در عرصه اقتصادی جهان نخواهد داشت. چرا که تجارت الکترونیکی با بوجود آوردن منافعی همچون بهبود بهره وری[3] ، کاهش قیمت، صرفه جویی هزینه ها و تغییر اندازه و ساختار بازار[4] (سلمانی، 1384) و همچنین حذف واسطه ها و امکان دسترسی
تولید کنندگان به مصرف کنندگان نهایی(بهکمال، 1384)، فضای رقابتی کسب و کار را دچار تغییر و تحوّلات اساسی کرده است.

ICT همچنین می تواند در بسیاری از بخشهای مرتبط با کشاورزی و صنایع وابسته به آن نیز تأثیرگذار باشد؛ امّا برای موفقیت در دنیای الکترونیکی، اوّلین و مهمترین گام، برنامه ریزی جهت شناسایی موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی می باشد. موانع متعددی بر سر راه بکارگیری تجارت الکترونیکی وجود دارند که موانع سازمانی از مهمترین آنها به حساب می آید. امروزه اهمّیت تجارت الکترونیکی بر کسی پوشیده نیست؛ در کشور عزیزمان ایران نیز بر این موضوع تأکید فراوانی شده است ، اما از نظر میزان بهره مندی از این نوع تجارت در عرصه جهانی ، از جایگاه چندان رضایت بخشی برخوردار نیست و توسعۀ تجارت الکترونیکی در ایران با موانع و چالشهای متعددی روبروست ؛ بنابراین باید تلاش کند خود را هم جهت با سایر کشورهای توسعه یافته[5] به پیش ببرد. استان مازندران نیز علیرغم دارا بودن پتانسیل بالا در عرصۀ تولیدات کشاورزی، از این موهبت بهره چندانی نبرده است . هدف اصلي اين تحقيق ، شناسايي موانع سازمانی بکارگيري تجارت الکترونيکی در صنايع وابسته به کشاورزي استان مازندران و اولویت بندی آنها
مي باشد که در ضمن آن تلاش شده تا راهکارهايي جهت رفع اين موانع ارائه گردد .

در زمینه تجارت الکترونیک در سطح داخل و خارج از کشور ، تحقیقات فراوانی انجام گرفته است. صبّاغی(1382) در تحقیقی تحت عنوان «بررسی عوامل مؤثر بر تجارت الکترونیکی در ایران » بدین نتیجه رسیده که تدوین قوانین و مقررات حاکم بر اجرای صریح تجارت الکترونیکی ، انجام آموزشهای همگانی و ارتقاء سطح دانش کاربران در بکارگیری آن مؤثر است . همچنین حمدان(1383) در تحقیقی تحت عنوان « بررسی تأثیر کاربرد تجارت الکترونیک در رفتار مصرف کننده» مهمترین مانع در بکارگیری تجارت الکترونیکی را امنیت اطلاعات و حفظ حریم شخصی افراد بر می شمرد . سرمدی (1382) در رساله دکترای خویش با موضوع « بررسی موانع محیطی و ارائه الگوی مناسب برای استفاده از تجارت الکترونیکی» عوامل محیطی مستقیم و غیر مستقیم را مورد بررسی قرار داده است .

در مورد تحقیقات خارج از کشور نیز می توان به موارد زیر اشاره نمود : دارچ و لوکاس[6] (2006) در مقاله خود تحت عنوان «آموزش، توانا ساز تجارت الکترونیکی» موانع پیاده سازی تجارت الکترونیکی را در پنج دسته ذیل طبقه بندی نموده اند : هزینه ها ، فقدان آگاهی از ماهیت تجارت الکترونیکی ، فقدان مهارت های لازم جهت تجارت الکترونیکی، فقدان آگاهی از چگونگی ارائه خدمات در تجارت الکترونیکی و فقدان زمان . کوزیک و همکاران[7] (2002) در مقاله خود به « بررسی موانع ، چالشها و عوامل بحرانی موفّقیت در پیاده سازی تجارت الکترونیکی» پرداخته اند . کایناک و همکاران[8] (2005) در مقاله « بررسی عوامل تأثیر گذار بر تمایل سازمانها در استفاده از تجارت الکترونیکی» دو عامل مهم افزایش جهانی سازی و پیشرفت در فناوری اطلاعات و ارتباطات را ذکر می کنند.

مواد و روشها :

مستند به ادبیات موضوعی و طی مطالعات اوّلیه و مشورت با اساتید ارجمند و دست اندرکاران و صاحب نظران و با دقت و بررسی در موضوع تحقیق ، مدل موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی طراحی گردید . برای بکارگیری تجارت الکترونیکی ، وجود زیرساختهای سازمانی ضروری است . جدول شماره 1 مدل موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی را نشان می دهد .

گردآوری اطلاعات اولیه در این تحقیق به روش میدانی و از طریق پرسشنامه صورت گرفته است. ارسال و جمع آوری پرسشنامه های مذکور نیز کاملاً از طریق مراجعه حضوری صورت گرفته است که این امر خود اعتبار آزمون را افزایش می دهد. در این راستا جهت اطمینان آزمونهای روایی و پایایی پرسشنامه نیز انجام گرفته است . در مورد روایی هر یک از سؤالات با اساتید راهنما و مشاور و تعدادی از متخصّصان مشورت گردید و در انتها سؤالاتی در قالب دو بخش مشخصات عمومی و موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی ارائه گردید . برای تعیین پایائی سؤالات ، پس از توزیع 20 پرسشنامه در بین پاسخ دهندگان و جمع آوری آنها ، از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. پایائی بخش موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی پرسشنامه به میزان 9098/0 به دست آمد که در سطح بالایی قرار دارد که نشانگر اعتبار بالای آن است .

جدول شماره 1- مدل موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی

جامعه آماری این پایان نامه ، صنایع وابسته به کشاورزی استان مازندران می باشد که از آرشیو اطلاعات سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران و نیز سازمان صنایع و معادن استان مازندران تهیه گردید . تعداد این صنایع حدود 200 شرکت و کارخانه می باشد . بعد از تعیین جامعۀ آماری ، برای بدست آوردن نظرات افراد متعلّق به آن ، می بایست نمونه ای از این جامعه آماری گرفته شود و تحلیلهای آماری با توجّه به آن انجام گیرد . بدین منظور از فرمول کوکران استفاده گردید . در این تحقیق از روش نمونه گیری تصادفی استفاده شده است و برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و آزمون فریدمن به منظور اولویت بندی متغیّرهای تحقیق استفاده شد . معیار رد یا قبول فرضیات بر اساس میزان میانگین می باشد؛ طیف لیکرت پنج قسمتی در نظر گرفته شد و میانگین 3 = µ فرض قرار گرفت .

بحث و نتیجه گیری :

در این بخش آزمون فریدمن را برای رتبه بندی موانع انجام می دهیم تا مشخص شود کدام یک از مهمترین موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی در این صنایع بشمار می روند؟ بدین منظور ابتدا داده های جمع آوری شده از پرسشنامه های تکمیل شده توسط 53 شرکت و کارخانه از صنایع وابسته به کشاورزی استان مازندران را در نرم افزار SPSS وارد می کنیم و آزمون مربوطه را انجام
می دهیم . سپس فرض زیر را بررسی می کنیم :

05/0 < sig       اختلاف بین متغیّرها در نمونه وجود ندارد : H0

05/0 > sig       اختلاف بین متغیّرها در نمونه وجود دارد : H1

آزمون فریدمن بین متغیّرهای معیار سازمانی :

می خواهیم ببینیم بین 6 متغیّر معیار سازمانی کدام یک مانع مهمتری در برابر بکارگیری تجارت الکترونیکی در صنایع وابسته به کشاورزی مازندران می باشد و کدام یک مانع چندان مهمی نیست. در واقع می خواهیم این متغیّرها را رتبه بندی نمائیم. با انجام این کار ، خروجی بدست آمده از این آزمون مطابق جداول شماره 2 و 3 خواهد بود :

جدول شماره 2- آزمون فریدمن بین متغیّرهای معیار سازمانی

Friedman Test

Ranks

جدول شماره 3 – آزمون فریدمن بین متغیّرهای معیار سازمانی

Test Statistics

همانطور که از جدول شماره 3 مشاهده می شود ، 05/0 > sig شده است . بنابراین بین این متغیّرها اختلاف معنی داری وجود دارد و می توان آنها را رتبه بندی نمود . این رتبه بندی نیز بر اساس مقدار Mean Rank در جدول شماره 2 انجام می گیرد . بنابراین
می توان نتیجه حاصله را در جدول شماره 4 بازنویسی نمود .

جدول شماره 4 – رتبه بندی متغیّرهای معیار سازمانی

چنانچه در این جدول مشهود است به ترتیب عوامل « ضعف برنامه ریزی و سازماندهی در مورد تجارت الکترونیکی » و « فقدان برنامه آموزشی مرتبط با فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیکی » به عنوان مهمترین موانع معیار سازمانی جهت بکارگیری تجارت الکترونیکی در صنایع وابسته به کشاورزی مازندران به شمار می روند. همچنین عاملی چون «عدم وجود زمان کافی برای بررسی فناوریها و سیستمهای جدید» مانع مهمی جهت بکارگیری تجارت الکترونیکی در صنایع وابسته به کشاورزی مازندران به شمار
نمی رود .

ارائه راهکارها و پیشنهادات :

با توجّه به نتایج بدست آمده از این تحقیق و تجربیات حاصل شده از مراجعۀ حضوری به 53 شرکت وابسته به کشاورزی در سرتاسر استان مازندران ، راهکارهای اجرایی زیر جهت رفع موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی در صنایع وابسته به کشاورزی استان مازندران ارائه می گردد .

1- انجام آموزشهای همگانی به صورت گسترده: یکی از بزرگترین موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی ، فقدان برنامه آموزشی مرتبط با فناوری اطلاعات و تجارت الکترونیکی است . بنابراین انجام دوره های آموزش همگانی تجارت الکترونیکی امری ضروری می نماید تا به مرور زمان فرهنگ این تجارت در جامعه جا بیفتد . البته اخیراً این کار صورت می گیرد ، امّا بدیهی است برای اینکه پیشرفت محسوسی را در این عرصه شاهد باشیم نیاز به فعالیت بیشتر و گسترده تری در این زمینه است .

2- طرّاحی و ارتقای شبکه توزیع مبتنی بر تجارت الکترونیکی: یکی از موانعی که صنایع وابسته به کشاورزی بر آن تأکید می نمایند ، عدم تناسب تجارت الکترونیکی با روش انجام کسب و کار سازمان یا شرکت آنهاست . باید تمهیداتی اندیشیده شود و شرایطی فراهم شود که اگر شرکتی خواست محصول خود را به صورت الکترونیکی به فروش برساند یا کالای مورد نیاز خود را به صورت الکترونیکی خریداری نماید ، بستر این کار در حد قابل قبولی برایش فراهم باشد .

3- ترتیب دادن سمینارها و کارگاه های آموزشی برای افزایش مهارت در زمینه انجام تجارت الکترونیکی: از دیگر موانع بکارگیری تجارت الکترونیکی ، فقدان دانش کافی در مورد این موضوع در شرکتها و حتی در میان کاربران است . برای رفع این مانع ، می توان با برپائی سمینارها و کارگاههای آموزشی به صورت هماهنگ و مداوم که چه از لحاظ آگاهی و چه از لحاظ فرادادن مهارتهای لازم در زمینه تجارت الکترونیکی مثمر ثمر باشد می تواند برای روشن نمودن ذهن مدیران و پرسنل آنها و بالا بردن توان آنها برای ورود به این عرصه بسیار سودمند باشد .

منابع و مآخذ :

[1] بهکمال، بهشید . (1384) . ” توسعه مدل آنکتاد برای تعیین عوامل کلیدی موفقیت تجارت الکترونیکی یک بنگاه ” . مجموعه مقالات سومین همایش ملّی تجارت الکترونیک . دانشگاه تهران .

[2] حمدان، محمود . (1383) . ” بررسی تأثیر کاربرد تجارت الکترونیکی در رفتار مصرف کننده ” . پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی. دانشگاه تربیت مدرّس . دانشکده علوم انسانی .

[3] سرمدی ، سهیل . (1382) . ” بررسی موانع محیطی و ارائه الگوی مناسب برای استفاده از تجارت الکترونیکی ” . رساله دکترای بازرگانی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات .

[4] سلمانی، بهزاد . (1384) . ” معیارهای پیشنهادی برای اندازه گیری تجارت الکترونیکی در ایران” . مجموعه مقالات سومین همایش ملّی تجارت الکترونیکی” . معاونت برنامه ریزی و امور اقتصادی .

[5] صباغی، محمد . (1382) . ” بررسی عوامل مؤثر بر روند بکارگیری تجارت الکترونیکی در ایران” . پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی. دانشگاه تهران .

[6] مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی . (1383) . ” گسترش تجارت الکترونیکی در ایران ، چالشها و راههای بهبود بهره وری” . معاونت پژوهشی مؤسسه مطالعات پژوهشهای بازرگانی .

[7] Darch , H. & Lucas , T. (2002) . “ Training as an E-Commerce enabler , journal workplace learning ” , Vol.14 , No.4 , pp. 148-155 .

[8] Javalgi , R. & Ramsey , R. (2001) . “ Strategic issues of E-Commerce as an alternation global distribution sestem “ , International marketting Review , Vol. 18 , No. 3 , pp. 376-391.

[9] Kaynak, N. & et al . (2002) . “Critical design factors for successfol E-Commerce system “ , behavior & information tecnology , Vol. 21 , No. 3 , pp. 185-199 , available at : www.tandf.co.uk/journals .

[10] Kuzic, R.C. & et al . (2005) . “a basic model of electronic-commerce adoption barriers: a study of regional small businesses in Sweden and Australia” , jurnal of small business and enterprice development , Vol. 12 , No.4 , pp.251-257.

[11] Rao, S.S. & et al . (2003) . “ Electronic-Commerce Development in Smal and Medium Sized Enterprices : a Stage Model and its Implications” , Business Process Management , Vol. 9 , No. 1 , pp.11-32.

Rank of organizational using impediments of the Electronic Commerce in industries that related to the agriculture in Mazandaran Province

Majid Ghorbani , Mohammad Khaledi , Mohsen Shokatfadaei

ghorbani.tebyan@gmail.com

Abstract:

The appearance of Information and Communication Technology (ICT) in trade and economic area result in revolution called “Electronic Commerce” or e-commerce. It is believed that ICT can eliminate intermediaries, decrease price directly, decrease product losses, and decrease consumer prices. To be successful in electronic world, the first and important step is recognizing the barriers and limitations of applying e-commerce that organizational factors are the important barriers. Among these, Mazandaran province, with containing a large part of agricultural productions and produce them as the primary materials for that depending industries to agriculture, use of them, isn’t innocent of these impediments and holes. The aim of the paper is to distinguish these factors and to present recommendation to overcome these limitations in Mazandaran province. The data collected by questionnaire in agribusiness industries in Mazandaran province. For this reason, we use of the statistical program of SPSS and the Feridmen test to graduate the research changeables .

Key Words : organizational barriers , electronic commerce , industries that related to the agriculture, Mazandaran province

1. Information and Communication Technology (ICT) .
2. Electronic Commerce (EC) .
3. Productivity .
4. Market’s Structure .

[5]    . Expansive Countries .

[6] . Darch & luckas .

[7] . Kuzic & et al .

[8] . Kaynak & et al .