تضعیف شاخص‌های کلیدی اقتصاد در دولت یازدهم

بر اساس تازه‌ترین گزارش اندیشکده برهان، برای تحلیل روند تغییرات نرخ رشد اقتصادی در سه سال اخیر، می‌توان سهم فعالیت‌های اقتصادی در رشد اقتصادی هر سال را مورد بررسی قرار داد. با نگاهی به روند تغییرات نرخ رشد، درمی‌یابیم که سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی در سال 1391، 15/9 درصد بوده است که در سال‌های 1392 و 1393 سهم این بخش کاهش ‌یافته و در سطح 10 درصد ثابت بوده است. از سوی دیگر، بیشترین سهم در رشد اقتصادی در سال 1393 را گروه‌های صنعت، نفت و مؤسسات مالی و اعتباری داشته‌اند. اما سهم بخش ساختمان در نرخ رشد اقتصادی در سال 1393، صفر درصد بوده است که ناشی از رکود شدید در این بخش است. با نگاهی به آمارها درمی‌یابیم که با وجود بهبود نرخ رشد اقتصادی برخی گروه‌های اقتصادی، نرخ رشد بخش کشاورزی با کاهش مواجه شده است که این مسئله نیازمند توجه جدی به این بخش است.
رکورد جدید نقدینگی
با نگاهی به آمار رشد نقدینگی درمی‌یابیم که از ابتدای سال 1393 تا پایان خرداد 94، نقدینگی 27 درصد رشد داشته است و به رقم 816 هزار میلیارد تومان رسیده است. مسئولان بانک مرکزی، تأکید دارند که 81 هزار میلیارد تومان از کل نقدینگی اضافه شده در دولت یازدهم، مربوط به‌اضافه شدن نقدینگی مؤسسات مالی اعتباری جدید (افزایش پوشش آماری) بوده است. فلذا تأکید دارند که رشد نقدینگی در دولت یازدهم کمتر از دولت‌های نهم و دهم است. اما به باور برخی از اقتصاددانان، این بیان مسئولین بانک مرکزی صرفاً برای توجیه عملکرد ضعیف خود در افزایش نقدینگی است و با توجه به عدم تناسب رشد نقدینگی با رشد اقتصادی، این افزایش نقدینگی خطراتی در سال‌های آتی برای اقتصاد ایران به دنبال خواهد داشت.
ناکارایی طرح تحول سلامت
با نگاهی به تغییرات شاخص قیمت در تیرماه سال 1394 و مقایسه آن با تیرماه سال 1393 درمی‌یابیم که شاخص قیمت انواع خوراکی و آشامیدنی افزایش 16 درصدی را تجربه کرده است. علاوه بر آن شاخص قیمت گروه پوشاک و کفش، 11/3 درصد افزایش و شاخص قیمت در گروه مسکن، آب و برق و سایر سوخت‌ها 13/3 درصد افزایش نشان می‌دهد. با توجه به توضیحات فوق، واضح است که قیمت خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها که از اقلام ضروری مردم هستند، در این بازه‌ یک‌ساله بیشتر از میانگین افزایش پیداکرده است که این مسئله وضعیت نامناسب قیمت‌ها در این گروه کالایی را نشان می‌دهد. شاخص قیمت گروه بهداشت و درمان در این بازه‌ زمانی، افزایشی بیش از 26 درصدی را تجربه کرده است که این افزایش شدید، با وجود اجرای طرح تحول در نظام سلامت توسط دولت، عجیب به‌نظر می‌رسد و بیانگر ناکارایی این طرح در کنترل قیمت‌ها در این بخش است. گروه دخانیات با کاهش 4/6 درصدی در این بازه‌ زمانی، تنها گروهی است که کاهش قیمت در این یک سال را تجربه کرده است.
شاخص قیمت تولیدکننده در تیرماه سال 1394 نسبت به تیرماه سال 1393، افزایش 11/1 درصدی را تجربه کرده است که بیانگر ادامه‌ روند کاهشی شاخص قیمت تولیدکننده است که امری مثبت برآورد می‌شود.
افزایش
نرخ بیکاری جوانان
برای تحلیل نرخ بیکاری باید دو بخش جمعیت فعال اقتصادی و افراد شاغل را مورد توجه قرارداد. جمعیت فعال اقتصادی، تمام افراد 10 ساله و بیشتر که در تولید کالا و یا خدمات مشارکت داشته و یا از قابلیت مشارکت برخوردار بوده‌اند، را شامل می‌شود. از سوی دیگر، بنا به تعریف، فرد شاغل کسی است که در طول هفته (مرجع موردنظر برای آمارگیری)، حداقل یک ساعت کارکرده است. با نگاهی به شاخص نرخ بیکاری در بهار سال 1394، درمی‌یابیم که با توجه به آمارهای رسمی، نرخ بیکاری کل کشور در این فصل، 108 درصد است. اما با نگاهی جزئی‌تر به این شاخص درمی‌یابیم که نرخ بیکاری جمعیت 15 تا 29 ساله-که مهم‌ترین گروه جمعیتی محسوب می‌شوند-، 22/4 درصد است که این مسئله، وجود بیکاری زیاد در این طبقه جمعیتی را نشان می‌دهد. در بهار سال 1393، نرخ بیکاری این گروه جمعیتی، 22/2 درصد بوده است که در بهار سال 1394، این نرخ افزایش‌یافته است.
ضریب جینی یک واحد اندازه‌گیری پراکندگی آماری است که معمولاً برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه آماری استفاده می‌شود. این ضریب با نسبتی تعریف می‌شود که ارزشی بین صفر و یک دارد. هرچه ضریب جینی نسبت پایین‌تری را به خود اختصاص دهد، نشان از بهبود وضعیت توزیع ثروت در جامعه هدف است. آخرین آمار رسمی از این شاخص در سال 1392 منتشرشده است. روند تغییرات ضریب جینی نشان می‌دهد درحالی‌که این شاخص تا سال 1387 روند کاهشی داشته است اما در سال 1388، این شاخص افزایش یافت. از سال 1389 نیز با اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها و در اثر سیاست‌های کنترلی قیمتی اعمال‌شده، بهبود نسبی در الگوی توزیع درآمد در جامعه روی داد و این شاخص، تا حدی کاهش یافت و به رقم 0/3813 رسید و در سال 1390 به کمترین میزان خود در سه دهه اخیر (0/3750) رسید.
اما در سال 1391 به دلیل شدت گرفتن عوامل برون‌زا مانند تحریم‌های اقتصادی و برخی سیاست‌های پولی این روند کاهشی متوقف شد و در سال 1392 و باوجود تغییر دولت، روند افزایشی ضریب جینی ادامه یافت. به‌نظر می‌رسد ادامه این روند، همچنان منجر به افزایش ضریب جینی می‌شود.
رکود عمیق بخش مسکن
با نگاهی به شاخص‌های بخش مسکن درمی‌یابیم که صدور پروانه‌های ساختمانی توسط شهرداری‌ها در زمستان سال 1393 نسبت به دوره مشابه قبل، 23/4 درصد کاهش داشته است که نشان‌دهنده تعمیق رکود و ناکارایی سیاست‌های دولت جدید برای خروج بخش مسکن از رکود بوده. دولت جدید با اجرای سیاست‌هایی نظیر انتشار اوراق حق تقدم مسکن سعی داشت که این بخش را از رکود خارج کند، اما همچنان شاهد تعمیق رکود در این بخش هستیم. دولت در سال جدید با افزایش وام خرید، امیدوار است که بتواند رونقی دوباره به این بازار ببخشد که البته نتیجه این تصمیم، خود را در بلندمدت نشان می‌دهد.
کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی
بر اساس اعلام کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (آنکتاد) در نخستین سال اجرای توافق ژنو، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به میزان 2 میلیارد و 105 میلیون دلار بوده که بیانگر کاهش 31 درصدی است. همچنین در این زمینه رتبه ایران در رده‌بندی جهانی 14 پله سقوط کرد. پس از توافق ژنو، مسئولان اعلام کردند شرایط برای همکاری تجاری و اقتصادی ایران با دیگر کشورها به‌مراتب بهبود خواهد یافت.
اما این گزارش نشان می‌دهد به‌رغم اتخاذ سیاست‌های هماهنگ با سرمایه‌گذاری خارجی و ارتباطات نزدیک با قدرت‌های بزرگ اقتصادی جهان، عملاً وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در کشور نسبت به دوره‌های گذشته افت چشمگیری پیداکرده است. براساس این گزارش در سال 2014 ایران ازنظر میزان جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، در رده‌بندی جهانی 14 پله نسبت به سال قبل از آن نزول داشته است. رتبه ایران از نظر میزان جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال 2013، 57 اعلام‌شده بود اما در پی کاهش شدید سرمایه‌گذاری خارجی در ایران رتبه ایران از این نظر در سال 2014 به 71 تنزل پیداکرده است.
با نگاهی به جدیدترین آمار منتشرشده توسط گمرک درمی‌یابیم که در میان اقلام وارداتی در چهارماهه ابتدایی سال 1394، 6 قلم عمده آن از کالاها و نهادهای اساسی کشاورزی هستند که 41/9 درصد از کل واردات در این بازه زمانی را تشکیل می‌دهند. این عدد نشان‌دهنده سهم بالای واردات کالاهای اساسی کشاورزی در این مقطع زمانی دارد که باید با برنامه‌ریزی مناسب و براساس سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، تولید داخلی این نوع کالاها را افزایش دهیم.