روشهای تامین مالی خارجی

روشهای تامین مالی خارجی

 نحوه تامین مالی و تهیه بودجه  اجرایی لازم برای انجام پروژه های زیربنایی و بهره برداری از محصولات و خدمات حاصل از آنها در حال حاضر به عنوان یکی از مهمترین چالش های پیش روی کشورهای در حال توسعه مطرح می باشد. با توجه به وضعیت خاص کشورهای در حال توسعه و بحران های مالی در این کشورها امکان تامین سرمایه مورد نیاز برای اجرای پروژه های بزرگ به راحتی فراهم نمی شود ، لذا استفاده از راه دیگر ، یعنی جذب سرمایه های خارجی در این کشورها مورد توجه قرار می گیرد.استفاده از سرمایه های خارجی به روش های قرضی (استقراضی) غیر قرضی (سرمایه گذاری) صورت مي پذيرد:

  در روش های قرضی(استقراضی): کشور سرمایه پذیر وامی را از کشور یا موسسه وام دهنده دریافت میکند و موظف است در سررسید های مقرر اقساط بازپرداخت آن را به وام دهنده بپردازد. در این نوع روشها کشور یا بانک وام دهنده هیچ گونه ریسکی را نمی پذیرد و تمام ریسک ها متوجه کشور وام گیرنده است .كه اين روشها به صورتهاي ذيل مي باشند.

فاینانس(Finance):

 فاینانس در لغت به معنی « مالیه » یا تامین مالی می باشد و  از جمله روشهای متداول و رایج تامین پروژه های توسعه ای و ملی که نوعی استقراض خارجی تلقی می شود,می باشد (در بحث سرمایه گذاری به تامین مالی از طریق استفاده از منابع داخلی و یا دریافت و استفاده از وام ارزی اطلاق می گردد.).و مکانیزمی است که در آن بین کشور سرمایه پذیر و کشور سرمایه گذار ,قراردادی منعقد می شودکه طرح یا پروژه ای را همراه با نیروی انسانی متخصص, انتقال تکنولوژی , ماشین آلات و تجهیزات , مواد اولیه و توان ارزی که لازم توسط کشور سرمایه گذار تامین شود و زمانی که طرح یا پروژه به بهره برداری رسید بر اساس میزان سرمایه گذاری و بهره متعلق به آن کشور, سرمایه پذیر متعهد می گردد که کل قیمت تمام شده طرح یا پروژه را به صورت اقساطی در اختیار کشور سرمایه گذار قرار دهد. فاینانس برای وامهای بلند مدت به کار می رود، در خرید ماشین آلات و تجهیزات به منظور راه اندازی کارخانه ها یا سدها و غیره که نیاز مالی به مبالغ قابل توجه اي دارند، از فاینانس استفاده می شود. بدین ترتیب در مواقعی که فروشنده کالا حاضر به قبول اعتبار اسنادی مدت دار نمی گردد و خریدار به خاطر فقدان نقدینگی قادر به افتتاح اعتبار اسنادی نمی باشد معمولاً خریدار از یک موسسه مالی درخواست می کند که وارد معامله شود و وجه معامله را به فروشنده نقداً پرداخت کند.معمولا این تسهیلات بلند مدت است . قرارداد این نوع اعتبارات در صورت وجود خط اعتباری فعال، بین بانک ایرانی و خارجی (اعتبار دهنده) و تحت نظارت بانک مرکزی منعقد می شود. فروشنده خارجی از طریق یک بانک ،(یا یکی از شرکتهای وابسته و موسسات مالی خود که فعالیت بانکی دارد)تامین مالی می نماید.خریدار باید به هنگام گشایش اعتبار اسنادی طبق مقررات بانک مرکزی بین 15% تا 20% وجه فاکتور فروش را نقدآ بپردازد و بقیه 80% بدهی تامین مالی را بپذیرد و از نظر فروشنده/ذینفع، این نوع اعتبار دیداری (نقدی) می باشد. .ذکر این نکته ضروری است که فاینانس همان وام فروشنده است که در سالهای قبل از 1357 نیز در ایران برای عملیات سد سازی و نیروگاه سازی استفاده می گردید.در این معاملات ابتدا خریدار با همکاری فروشنده خارجی با یک بانک تامین کننده منابع مالی شرایط استقراض از طریق فاینانس را تعیین می کنند، سپس مجوز قانونی گشایش اعتبار  اسنادی از طریق از طریق فاینانس را دریافت می دارد(در اکثر موارد بانک خارجی یک تضمین از بانک مرکزی یا سیستم بانکی می خواهد)و خریدار ایرانی تضمین کافی نزد بانک ایرانی در مقابل کل مبلغ ارائه می دهد. در ضمن در روش اعتبار اسنادي پشت به پشت((bach to back l/c كه نوعي ديگر از روشهاي فاينانس مي باشد از دو اعتبار جدا از هم استفاده مي شود. اعتبار اول به نفع ذينفع گشايش مي يابد که خود به هر دليلی قادر به تهيه و ارسال کالا نيست. به همين جهت با اتکا بر اعتباری که به نفع وی گشايش يافته است اعتبار ديگری برای فروشنده دوم (ذينفع دوم) که ميتواند کالا را تهيه و ارسال کند ، از طرف ذينفع اول گشايش مي يابد. در مواقعی که فروشنده کالا حاضر به قبول اعتبار اسنادی مدت دار نمی گردد و خریدار به خاطر فقدان نقدینگی قادر به افتتاح اعتبار اسنادی نمی باشد معمولاً خریدار از یک موسسه مالی درخواست می کند که وارد معامله شود و وجه معامله را به فروشنده نقداً پرداخت کند و بهره گیرد.

 ریفاینانس (Refinance) :

 به موجب بخشنامه شماره 1113/60 مورخ 31/6/1383 بانك مركزي استفاده از خطوط اعتباري كوتاه مدت بين بانكي حداكثر يكساله جهت گشايش اعتبارات اسنادي بابت واردات كالا را اصطلاحا” ريفاينانس گويند.

كليه وارد كنندگان كالا و خدمات مي توانند اقدام به گشايش اعتبارات اسنادي با استفاده از خطوط اعتباري بين بانكي نمايند. ريفاينانس نوعی گشایش اعتبار اسنادی می باشد که فروشنده/ ذینفع در زمان معامله اسناد طبق شرایط اعتبار وجه اسناد را به صورت نقد از بانک کارگزار دریافت می نماید و خریدار با توجه به قرارداد منعقده با بانک در زمان تعیین شده در قرارداد اقدام به پرداخت وجه اسناد می نماید. حداکثر مهلت خریدار برای پرداخت وجه اسناد یک سال می باشد. وارد كننده ايراني مي تواند نسبت به خريد كالا به صورت مدت دار اقدام نمايد و وجه كالاي وارداتي را بصورت اقساطي پرداخت نمايد. در حاليكه فروشنده، وجه كالاي خود را به صورت نقدي در زمان ارائه اسناد حمل دريافت مي نمايد.

یوزانس( Usance) :

یوزانس در لغت به معنی فرجه ، مدت , بهره پول, مهلت و وعده پرداخت آمده است و در عرف تجارت بین الملل به معنای نسیه تضمین شده است ودر اصطلاح سرمایه گذاری به معنی توافق بر پرداخت قیمت فناوری و تجهیزات دریافت شده در قبال ارایه برات مدت دار میباشد. هزینه یوزانس بهره ای است که خریدار کالا علاوه برقیمت کالا بابت مهلتی که برای پرداخت به وی داده است در سر رسید باید بپردازد.يوزانس اعتباری است که وجه اعتبار بلافاصله پس از ارايه اسناد از سوی ذينفع ، پرداخت نميشود بلکه پرداخت وجه آن، بعد از مدت تعيين شده صورت ميگيرد.در واقع فروشنده به خريدار مهلت ميدهد که بهای کالا را پس از دريافت و فروش آن بپردازد. معامله يوزانس معمولا در کشورهايی انجام ميگيرد که کمبود ارز دارند. معمولا در اعتبار اسنادی مدت دار عبارت after Bill of Lading ذکر می شود. كه مفهوم یک L/C مدت دار ۹۰ روزه با عبارت فوق این است که زمان شروع این ۹۰ روز همان زمان صدور بارنامه (B/L) می باشد. البته شرایط دیگری نیز هست از جمله ، زمان صدور برگ سبز گمرکی و … . دراعتبار اسنادی یوزانس,بهره, متعلق به سازنده(فروشنده) کالا میباشد. به این صورت که فروشنده درصد مشخصی راکه مورد تائید خریدار است به مبلغ فروش کالا اضافه میکند و اصل و فرع مبلغ را هنگام سررسید مطالبه میکند.
 اما در اعتبار اسنادی به شکل ریفاینانس بانک تقبل میکند که درموعد مقرر, معادل قیمت کالا را از طرف خریدار پرداخت نماید و بعدا اصل و فرع آن را از خریدار دریافت نماید. درچنین شرایطی بهره ,متعلق به بانک است.
در مواقعی که کشورها به کالاهای خاصی احتیاج مبرمی پیدا نماید و فروشندگان خارجی که بازار را در اختیار دارند و از فروش به صورت یوزانس خودداری می‌کنند بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با برخی از بانک‌های خارجی اقدام به انعقاد قرارداد می‌نماید تا بانک مذبور در روز معامله اسناد نسبت به پرداخت وجه اسناد به ذینفع اعتبارات اسنادی گشایش شده توسط بانک‌های ایرانی اقدام نمایند.
بانک‌های فوق الذکر براساس قرارداد در سررسید (پایان دوره یوزانس) مبلغ اعتبار پرداختی به علاوه بهره یوزانس را از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران دریافت می ‌دارند. به این نوع یوزانس اصطلاحاً یوزانس داخلی گفته می شود. تفاوت روش فاینانس با روش یوزانس در اين است كه در روش فاینانس تنها بحث تامین مالی و دریافت پول به صورت وام مطرح است ، در حالی که در روش یوزانس بحث کالا ، خدمات و یا دانش فنی نیز وارد شده و در واقع این فناوری ها از کشور یا موسسه خارجی خریداری می گردد . با توجه به نرخ بهره و تنظیم نرخ محصول توسط وام دهنده این روش بسیار پرهزینه است.
تفاوت یوزانس داخلی با یوزانس در این است که در یوزانس داخلی بانک مرکزی فاینانسر را انتخاب و با آن قرارداد منعقد نموده است یا به عبارت مصطلح از خطوط اعتباری که بانک‌های خارجی در اختیار بانک مرکزی گذاشته‌اند برای تأمین مالی خرید و واردات کالا استفاده می‌شود.

اعتبار خريدار (Buyer’s Credit):

اعطاي تسهيلات به خريداران يا كارفرمايان خارجي جهت خريد كالا و خدمات ايراني در چارچوب قرارداد تأمين مالي را اعتبار خريدار مي نامند.

اين نوع تسهيلات با هدف فراهم نمودن امكان فروش مدت دار كالا و خدمات اعطاء مي گردد. خريدار/ كارفرماي خارجي تمايل دارد وجه كالا يا خدمات دريافتي را به صورت مدت دار بپردازد در حاليكه فروشنده پيمانكار ايراني ترجيح مي دهد وجه مربوطه را بصورت نقدي دريافت كند. در اينجا بانك مي تواند بصورت واسطه مالي ايفاي نقش نمايد. وجه مربوط را به فروشنده/ پيمانكار ايراني بصورت نقدي پرداخت و در سررسيد (هاي) مقرر از خريدار/ كارفرماي خارجي و يا بانك ايشان دريافت مي كند.

اين تسهيلات به خريداران خارجي كالا و خدمات ايراني كه حداقل 60٪ ارزش آن كالا ساخت ايران و يا 60٪ ارزش آن خدمات توسط متخصصان ايراني قابل ارائه باشند، پرداخت مي شود به اين ترتيب كه پس از صدور كالا يا خدمات مورد نظر بانك از جانب خريدار خارجي يا بانك وي حداكثر 85٪ ارزش سياهه تجاري را به صادركننده ايراني پرداخت مي نمايد و خريدار خارجي يا بانك وي وجه مربوطه را علاوه بر سود متعلقه در سررسيدهاي مقرر به بانك بازپرداخت مي نمايد.تفاوت آن با ريفاينانس اين است كه  در اعتبار خريدار، خريدار خارجي تأمين مالي مي گردد و در ريفاينانس خريدار ايراني تأمين مالي مي گردد.

در اعتبار خريدار كالا يا خدمات توسط فروشنده ايراني صادر مي گردد. در ريفاينانس كالا توسط خريدار ايراني وارد مي گردد.

وام های بین المللی(Loans  International):

 این روش به برقراری مشروط و مشخص برای استفاده از وام و اعمال کنترل موسسه وام دهنده بر نحوه هزینه شدن وام در زمان اجرای پروژه بر میگردد در این گونه موارد می بایست مطالعات امکان سنجی الزام شده توسط وام دهنده به انجام رسیده و توجیه فنی و اقتصادی پروژه مورد قبول وی قرار گیرد. این روش با روش فاینانس یک تفاوت عمده دارد و آن هم به برقراری مشروط و مشخص برای استفاده از وام و اعمال کنترل موسسه وام دهنده بر نحوه هزینه شدن وام در زمان اجرای پروژه بر میگردد.

 این دسته از روشهای تامین مالی پروژه ها خود دارای دو شکل است :

   1- کشور یا موسسه وام دهنده هیچ گونه شرطی را برای نحوه ی مصرف وام پرداختی قرار نمیدهد و در واقع فاز تأمین مالی از فاز اجرایی آن کاملا جدا است.

   2- کشور یا موسسه وام علاوه بر اعطای وام ، به نحوه هزینه شدن آن نیز نظارت کامل داشته و نوع مصرف را از ابتدا با وام گیرنده شرط می کند .

روشهای غیر قرضی (سرمایه گذاری):

    در روش سرمایه گذاری تامین کننده ی منابع مالی (سرمایه گذار) با قبول ریسک ناشی از به کار گیری منابع مالی در فعالیت یا طرح مورد نظر ، برگشت اصل و سود منابع سرمایه گذاری شده را از عملکرد اقتصادی طرح انتظار دارد .  استفاده از روش های سرمایه گذاری به صورتهاي زیر انجام می گیرد :

    1- سرمایه گذاری مستقیم

    2-سرمایه گذاری غیر مستقیم

    3-تجارت متقابل 

سرمایه گذاری مستقیم (Direct Investment ):

  منظور از سرمایه گذاری مستقیم خارجی، مشارکت یک یا چند سرمایه گذار خارجی در سهام ثبت شده یک موسسه داخلی است که حق و حقوقی را برای سرمایهگذار ایجاد می کند.

    این نوع از سرمایه گذاری دارای مزایا و معایب مختلفی است . از جمله مزایای این روش برای دریافت کننده سرمایه عبارت است از : انتقال دانش فنی ، افزایش توانمندی نیروی انسانی ، مشارکت در سود و زیان ، اشتغال زایی ، عدم نیاز به سپردن تعهد مالی ، کسب تجربه های مدیریتی و … .در عین حال با توجه به این که معمولا کشورهای سرمایه گذاربه انحای مختلف سعی در بالابردن سود خود و صرف کمترین هزینه و انتقال کمترین دانش ممکن را دارند، کشور سرمایه پذیر باید در تمام مراحل بسیار با دقت عمل نماید . 

وانواع  روشهای سرمایه گذاری مستقیم خارجی عبارت اند از : تملک یا خرید، ایجاد شعبه فرعی از شرکت، سرمایه گذاری مشترک، مشارکت در تولید، مشارکت زمانی و مشارکت در سود

سرمایه گذاری غیرمستقیم (Indirect Investment ):

  در این نوع از سرمایه گذاری، کشور یا موسسه خارجی از طریق اوراق بهاداری نظیر سهام، اوراق قرضه بلندمدت، اوراق مشارکت بین المللی و … در تامین مالی پروژه مشارکت می نماید .

    تفاوت این روش با سرمایه گذاری مستقیم در این است که در اینجا سرمایه گذار در روند اجرای پروژه دخیل نشده و نظارتی ندارد و از نظر مالی تیز تعهداتی نمی سپارد؛ تنها در صورت سود یا زیان پروژه، بر اساس سهم الشراکه داده شده، سود دریافت می کند.

تجارت متقابل( Counter trade ) :

   این نوع سرمایه گذاری که به آن معاملات متقابل نیز می گویند،  مجموعه ای از روشهای تجاری است برای توسعه تجارت که در این معاملات صادرکننده (واردکننده) متعهد می گردد در قبال کالاهایی که به کشور دیگر صادر(وارد) می کنند, یا موسسه سرمایه گذار در قبال فراهم سازی منابع نقدی (سرمایه لازم برای خرید تجهیزات و نیروهای تولید) و غیر نقدی (تجهیزات، تکنولوژی، دانش فنی و …) مورد نیاز برای اجرای پروژه، کالای مرتبط یا غیر مرتبط با کالای اولیه را وارد(صادر) نماید. یا موسسه سرمایه گذار اصل سرمایه (مالی و غیر مالی) خود را به همراه سود انتظاری از محل محصولات یا خدمات تولیدی همان پروژه یا طرح های داخلی دیگر و یا در برخی موارد به صورت معادل ارزی آن دریافت نماید.  

و مهمترین روش های تجارت متقابل عبارت اند از:

 معاملات تهاتر:Barter)): مبادله مستقیم کالاها بدون انتقال پول.

  خرید متقابل(Counterpurchase ): قرارداد جداگانه ای است که از یک سو بر فروش کالا و از سوی دیگر بر تعهد صادرکننده به خرید از طرف تجاری خود تاکید می نماید.

 افست( Offset): صادر کننده تجهیزات (غالبا هواپیمایی و نظامی) تعهد می نمایند که قطعات مورد استفاده در این تجهیزات یا محصولاتی دیگر از کشور واردکننده خریداری نموده یا موجبات خریداری آنها را فراهم نمایند.

 بیع متقابل(Buy Back ): یکی از شیوه های رایج معاملات  و تجارت متقابل در دنیا است که در آن سرمایه گذار خارجی منابع مالی نقدی و غیر نقدی (ماشین آلات, تجهیزاتتولیدی یا یک کارخانه کلی) را جهت توسعه و یا نوسازی بنگاه اقتصادی سرمایه پذیر در اختیار بنگاه قرار می دهد و در مقابل محصولاتی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم به وسیله تسهیلات تولید شده، بابت تمام یا بخشی از بهای تسهیلات ع در مدت زمانی مشخص دریافت می شود. 

اوراق قرضه (Bonds ): ورقه بدهی می باشدکه خریدار آن به عنوان طلبکار شرکت محسوب می شود و شرکت متعهد است بهره آن را درموعد مقرر و اصل آن را در سررسید پرداخت نماید.

 جبران (Compensation ): بهای کالای صادر شده(تجهیزات و ماشین آلات و …) باید به وسیله واردات کالا از آن کشور جبران گردد.

فهرست منابع و ماخذ:

1-مقاله مطالعه تطبیقی قراردادهای نفتی.تالیف: محمد رضا کسمتی و احمد فر مهینی فراهانی (پژوهشگاه صنعت نفت ) ، ارائه در اولین  همایش مدیریت پروژه- خردادماه 81

2-مقاله سیر تحول تامین مالی پروژه های نفت و گاز.تالیف: دکتر مهرداد نراقی، ارائه در اولین همایش مدیریت پروژه- خرداد ماه  81

  3- مدیریت مالی راهبردی(ارزش آفرینی),تالیف: دکتر هاشم نیکومرام,دکتر فریدون رهنمای رودپشتی و دکتر فرشاد هیبتی

4- فرهنگ اصطلاحات تخصصی: مهندسی مالی ,مدیریت مالی… ,تالیف: دکتر هاشم نیکومرام,دکتر فریدون رهنمای رودپشتی و دکتر فرشاد هیبتی