عوامل كليدي و راهكارهايي براي موفقيت سازمان ها در ورود به عرصه جهاني

ششمين همايش مراكز تحقيق و توسعه صنايع و معادن (5-4 تير 1386)

عوامل كليدي و راهكارهايي براي موفقيت سازمان ها

در ورود به عرصه جهاني

مجتبي طبري [1]، سهيل فلاحيان[2]

1- گروه مديريت دانشگاه آزاد اسلامي

Mo_tabari@yahoo.com

2- دانشگاه علم و صنعت ايران _ واحد بهشهر

Soheil_f20022002@yahoo.com

چکيده

امروزه دنياي بي مرز و محيط تغيير پذير جهاني چالش هاي جديدي را پيش روي سازمان ها مي گذارد. بخشي از تغييرات سريع محيط كه سازمان ها با آن مواجهند، جهاني شدن تجارت است. عدم انعطاف پذيري و تغيير سازمان ها با توجه به نياز هاي زنجيره تأمين در جهان متغير امروزي يكي از موانع موفقيت اينگونه سازمان ها در راستاي جهاني شدن مي باشد. از اين رو لازم است سازمان ها خود را با فرهنگ ها، سيستم ها و فنوني كه با فرهنگ، سيستم و فنون خود متفاوت است وفق دهند. در اين ميان از يك سو، راهبرد هاي توليد وتفكر ناب با تغيير فرهنگ سازمان، افزايش انعطاف پذيري، افزايش بهره وري، قابليت سود دهي و ايجاد ارتباط صحيح با مشتري موانع بسياري را از مسير سازمان ها برداشته و به حفظ بقا و ارتقاي مستمر سازمان مي پردازد و از سوي ديگر پيشرفت هاي تكنولوژيكي در زنجيره تأمين، كه امروزه به عنوان يك مزيت رقابتي در عرصه جهاني محسوب شده و توجه شركت ها و سازمان ها را به سوي خود جلب نموده است، تحول عظيمي در ارتباطات سازمان ها، انعطاف پذيري، فرايند ها، و ماهيت رقابت پديدآورده است، بطوريكه سازمان ها بدون گام برداشتن در مسير اين پيشرفت ها نمي توانند به بازار گسترده جهاني وارد شده و در آن به رقابت بپردازند. در اين مقاله ضمن اينكه به چالش هاي پيش روي سازمان ها در مقوله جهاني شدن اشاره شده و شاخص ها و معيار هاي كليدي آن بيان مي شود، ارتباط و نحوه اثر گذاري اصول توليد و تفكر ناب و تكنولوژي هاي پيشرفته، بر فرايند جهاني شدن و توانمند سازي سازمان ها براي حفظ بقا در عرصه جهاني ذكر مي گردد.

واژه هاي کليدي

جهاني شدن، عوامل كليدي موفقيت، توليد ناب، تفكر ناب، تكنولوژي پيشرفته

1- مقدمه

روش هاي سنتي و روند حاكم بر كشور هاي در حال توسعه، با توجه به رشد سريع و پيچيدگي تكنولوژي هاي جديد، نه تنها امكان كاهش فاصله با كشورهاي توسعه يافته را كمتر نكرده است، بلكه سبب افزايش فاصله موجود نيز شده است. سازمان ها ناچارند براي جهاني شدن و رقابت در اين عرصه همگام با تجارت جهاني از تكنولوژي و تكنيك هاي جديد بهره گيرند. انتخاب گزينه اي از تكنولوژي براي بخش هاي مختلف هر سازمان كه با زمان و شرايط هر سازمان يا كشور مناسب باشد، با وجود عوامل متعدد تهديد كننده و ضرورت سازگاري با نظام توسعه يافته جهاني، سبب گرديده كه سازمان ها بدنبال اصول و روش هايي باشند كه با بيشترين كارايي تحقق اين امر را براي آنها ممكن سازد]1[. اصول توليد و تفكر ناب يكي از بهترين روش هايي است كه در اين راستا مي توان از آن بهره گرفت. پياده سازي اصول اين تكنيك كه در برگيرنده راهبردهايي براي بهبود عملكرد زنجيره تأمين است نيازمند بكارگيري تكنولوژي هاي جديد در كنار ساير راهكارهاي آن است. از اين رو تكنولوژي هاي مورد نياز يك سازمان به طور قاعده مند و مطابق با نيازمندي هاي سازمان بكار گرفته مي شود. با گام برداشتن در اين مسير مي توان شاهد تغيير فرهنگ سازمان، افزايش انعطاف پذيري، افزايش بهره وري، قابليت سود دهي و رضايتمندي مشتري بود. در اين مقاله، در ابتدا به تأثير تكنولوژي در فرايند هاي كليدي زنجيره تأمين يك سازمان پرداخته شده و سپس با استفاده از اصول توليد ناب به شناسايي نقاط ضعف يك سازمان پرداخته شده و در ادامه راهكارهايي از اين تكنيك براي بهبود عملكرد زنجيره تأمين در جهت موفقيت سازمان ها در ورود به عرصه جهاني ذكر شده است.

2- جهاني شدن تحقيق و توسعه

بسياري از سازمان ها از راه فعاليت هاي «پژوهش و گسترش- R&D» پا به ميدان انقلاب نهاده اند. راه هاي سنتي و عيني كار، جاي خود را به روش هاي نوين آفرينش فراورده ها – مستقيم از انديشه پژوهنده به ساخت و توليد- داده اند. به جاي روش هاي كاغذ- محور مهندسي، نه تنها «طراحي به كمك رايانه » مي آيد كه روش ساخت نيز دگرگون مي شود. براي مثال، در «مهندسي همرو» همه اسناد براي افرادي كه جدا از هم روي يك طرح كار مي كننددر رايانه ها موجود و در دسترس مي باشد. بدين گونه مفهوم تيم هاي مجازي كه كار طراحي و ساخت را همزمان به سامان مي رسانند، به واقعيت مي پيوندد. روش دشوار و خسته كنده محاسبات ساخت بهينه قطعات عيني به كنار گذاشته مي شود و بجاي آن برنامه هايي با عوان «تكوين رقومي» مي آيد كه برمبناي اصول فرگشت (تكامل) دارويني عمل مي كنند و در محيط رايانه بهترين طرح را بر مي گزينند. شركت هاي كه به اين گونه دگرگوني ها روي آورده اند، كارايي و سوددهي خود را به نحو چشمگيري افزايش خواهند داد. اين كار را از راه كاهش هزينه هاي توليد، بويژه كاستن از زمان طراحي، ساخت، و عرضه فراورده هاي نو به بازار، انجام مي دهند]2[.

با رويكرد به هزينه هاي سنگين و نيز فرصت هاي طلايي كه باامر پژوهش و گسترش همراه است، جاي شگفتي نيست كه سازمان هاي پيشتاز كار انتقال فعاليت هاي خود به تجارت جهاني را از اين واحد(R&D) آغازمي نمايند. انگيزه روي آوردن به پژوهش و گسترش تنها منطق اقتصادي نيست. اين واحد گروهي نخبه و فرهيخته را به هم گرد مي آورد كه آفرينش انديشه هاي نو و سود مند را رسالت خود قرار مي دهند. چنين فعاليت هايي در سازمان، بيش از هر اقدام ديگري راه را براي جهاني شدن هموار مي سازد. بدون در نظر گرفتن گستردگي و ميزان بزرگي يا كوچكي فعاليت هاي واحد پژوهش و گسترش (R&D)، هر چقدر اين واحد را بسوي جهاني شدن بكشيم بهتر خواهد بود. بنابراين، نقطه طبيعي و شايسته حركت هر سازمان به سوي جهاني شدن كسب و كار، واحد پژوهش و گسترش مي باشد. هر چند كه روش ها و فلسفه بنيادين اقتصاد جهاني به صورت مستقيم با فعاليت هاي پژوهش و گسترش هم خواني دارد، ولي شناخت چگونگي كاربرد اين مفهوم در محيط پژوهش و گسترش فرصت هاي فراوان و مهمي ايجاد مي كند و نشان مي دهد كه چگونه مي توان در ديگر بخش ها و فعاليت هاي سازمان نيز از اين پديده بهره گرفت.

3- تكنولوژي و جهاني شدن

امروزه توسعه تكنولوژي موضوعي است كه تأثير چشمگيري روي سود آوري، تداوم و ماندگاري سازمان هاي صنعتي / معدني در سطح جهاني دارد. تكنولوژي شامل هر نوع تجهيزات، ابزار و يا شيوه هاي عملياتي است كه براي كارايي هر چه بيشتر كار طراحي مي شوند. پيشرفت هاي تكنولوژيكي يكپارچگي هر نوع تكنولوژي در فرايند داده به ستاده مؤثر است. براي مثال، سي سال پيش، اگر سازماني به اطلاعاتي نياز داشت مبني بر اين كه چگونه مي تواند با استاندارد هاي توليد جهاني مطابقت كند، براي بدست آوردن چنين اطلاعاتي حدود يك ماه زمان نياز داشت. ولي امروز با فشار دادن چند كليد كامپيوتر تقريباً به طور آني اين اطلاعات را به دست مي آوريد. اين پيشرفت هاي تكنولوژيكي، سازمان ها را كارامدتر مي كند و اميد است كه با كمك آنها سازمان ها بتوانند تفوق رقابتي را ايجاد و آن را حفظ كنند]3[.

در سالهاي اخير رويکرد هاي سنتي در زنجيره تامين نمي تواند پاسخگوي توقعات مشتري بوده و به تبع آن موقعيت سازمان را در عرصه جهاني حفظ نمايد ، زيرا رقابت در بسياري بخش ها تشديد شده و توقعات مشتريان به طور مدوام در حال تغيير و تحول است از رو اين نياز به زمان توزيع سريع ، افزايش سرعت پردازش سفارشات، بهبود فرايندخدمات و ارتباطات داخلي و مشتري گرايي محسوس تر از گذشته مي باشد. بكارگيري تكنولوژي اطلاعات و عمليات در بهبود عملكرد زنجيره تأمين، علاوه بر تحقق نياز هاي مذكور، دستاورد هايي را به عنوان مزيت رقابتي در اختيار سازمان قرار مي دهد]4[. در اين مقاله بخش هاي كليدي يك زنجيره تأمين مورد بررسي قرار گرفته و نقش تكنولوژي اطلاعات و عمليات در هر مورد به طور جداگانه شرح داده مي شود. اين بخش هاي كليدي عبارتند از:

• خدمات به مشتري
• فرايند توزيع و فروش
• دوره زماني سفارش
• توليد (طراحي وساخت )
• زمان

3-1- فناوري اطلاعات و خدمات به مشتري

      فناوري را مي توان در راستاي حركت به سوي بهبود كيفيت خدمات رساني به مشتري مورد استفاده قرار داد. فناوري اين توانايي را دارد كه تك تك مشتريان را شناسايي نموده، سطح خدمت ارائه شده توسط شركت به اين مشتريان را ثبت نمايد و به مشتريان در انتخاب، خريد و يا پس دادن محصول كمك نمايد. مديران از فناوري براي بهبود استراتژي هاي خدمات مشتري به سه روش استفاده مي كنند:

– اول اينكه فناوري مي تواند خدماتي را كه قبلاً استاندارد شده بودند، شخصي كند. يعني به مديريت اين اجازه را مي دهدكه براي نياز منحصر به فرد هر مشتري خدمات انفرادي ارائه دهد.

– دوم اينكه فناوري مي تواند با ارائه حمايت اضافي از مشتري در رابطه با خريد و يا استفاده از محصول به افزايش خدمات بپردازد.

– سوم اينكه فناوري مي تواند كار شما را دگرگون سازد، به اين ترتيب كه فناوري اين اجازه را به سازمان مي دهد كه نحوه كار را به صورت بنيادي عوض كند، مانند استفاده از رايانه در توليد شير آب با سفارش مشتري.

براي اينكه بتوان استفاده از تكنولوژي اطلاعات را به صورت ساده و بدون پيچيدگي در يك زنجيره خدمت به مشتري به كار گرفت، مي توان فرايند دادوستدي كه از سفارش گيري شروع شده و تا تحويل و پس از آن ادامه مي يابد را به سه مرحله جداگانه تفكيك كرده و به طور همزمان از اين تكنولوژي در بهبود اين فرايند بهره گرفت. در جدول شماره1 اين مراحل به طور جداگانه نشان داده شده است.

جدول شماره 1- فرايند دادوستد بين شركت و مشتري

چند مورد از نتايج بكارگيري اين نوع تكنولوژي در يك نظام قدرتمند خدمات به مشتري در زير آورده شده است:

– هزينه هاي مشتري در برقراري ارتباط كاهش مي يابد.

– فرايند مورد نياز در داخل سازمان، براي هر تماس مشتري تسريع مي شود.

– حجم سفارشات مشتريان افزايش مي يابد.

– ميزان سود دهي سفارشات افزايش مي يابد.

– ميزان مشتريان جديد معرفي شده افزايش مي يابد.

5-2- فناوري اطلاعات و فرايند توزيع و فروش

     فناوري توزيع سنتي بيشتر بر فروش نمايندگي ها و دلالان، عمده فروش ها و خرده فروش ها متكي است. اينكه محصولي از طريق دو يا سه واسطه عبور كند و سپس به مشتري برسد كاري غير عادي نيست. فناوري هاي جديد به طور فزاينده اي اين واسطه ها را حذف مي كنند. مديريت به مقدار زيادي در فناوري هاي چند توزيعي سرمايه گذاري مي كند تا به مشتري نزديك شود ودر عين اينكه در هزينه ها صرفه جويي مي كند، نسبت به ارائه خدمات بهتر و برآوردن هر چه بهتر نياز هاي مشتريان مختلف نيز سريع تر عمل كند. يك دستاورد مهم اخير در فناوري توزيع، خريد از طريق اينترنت است. اين تكنولوژي به توليد كننده اين امكان را مي دهد كه مستقيماً به مشتري خوددسترسي پيدا كند. تقريباً هر شركت تجاري بزرگف مؤسسات آموزشي و سازمان هاي غير انتفاعي براي خود جايي تحت عنوان صفحات خانگي در شبكه جهاني ورد وايد وب دارند. زيرا كه اين شبكه وسيله اي نسبتاً ارزانتر براي دسترسي به بيش از 20 ميليون مشتري مي باشد]3و4[.

در يك فرايند اقتصادي اينترنتي هر يك از طرفين مشتري و فروشنده از ديدگاه خاصي به آن مي نگرند و پارامتر هايي را معيار قرار مي دهند كه بتواند خواسته هاي آنان را برآورده كند. در جدول شماره2 چند معيار از ديدگاه دو طرف فروشنده و مشتري براي فرايند توزيع و فروش ذكر شده است.

جدول شماره2- ديدگاه هاي مشتري و فروشنده در فرايند خريد و فروش اينترنتي

      بنابراين سازمان هايي كه بخواهند در اين حيطه مزيت رقابتي خود را افزايش دهند ناچارند تا چها عنصر اصلي جذب و درگير كردن مشتري، كمك به مشتري در انتخاب محصول، اداره خوب سفارشات و ارائه سرويس با خدمات مناسب را بدرستي انجام دهند.

5-3- فناوري اطلاعات و دوره زماني سفارش

دوره زماني سفارش كه از هنگام دريافت سفارش تا تحويل آن مي باشد ،نقش بسزايي در افزايش رضايتمندي مشتريان دارد. هر قدر اين زمان كوتاه تر شود ميزان خدمات مشتريان و سطح آن بهبود مي يابد .يكي از دلايل گرايش صنعت خودرو سازي جهان به حداقل سازي اين دوره زماني نيز در همين امر نهفته است. درحال حاضر رقابت بين شركتهاي توليد كننده خودرو كاهش اين مدت زمان به حدود يك يا دو هفته مي باشد.بدين ترتيب خريدار ضمن تعيين ويژگي هاي خودرو مورد نظر ظرف يك الي دوهفته مي تواند آنرا تحويل گرفته و استفاده نمايد.اين دوره شامل چهار مرحله اساسي مي گردد: 1- انتقال سفارش يا سفارش گيري 2- پردازش سفارشات 3- آماده سازي سفارش 4- تحويل سفارش.

عامل مهمي كه در چهار مرحله اساسي فوق تاثير گذاشته و سرعت آنرا افزايش داده و منجر به كاهش زمان مي گردد. عبارت از سيستم اطلاعاتي مي باشد كه بكمك تكنولوژي IT تقويت شده باشد.

تكنولوژي اطلاعات IT نقش حياتي در كاهش دوره زماني سفارش دارد كه خود به سه مرحله تقسيم مي پذيرد:

• بخش وردودي:كه شامل اطلاعات مشتريان ،اطلاعات شركت ،اطلاعات عمومي منتشره توسط دولت ،شركتها ،سازمانها (از جمله مركز آمار ايران )،اطلاعات پرسنل فروش،مديران و رقبا و…مي باشد.
• بخش مديريت داده ها:پردازش اطلاعات ورودي بنحوي كه در تحليلهاي مورد نياز مفيد باشد ،همچنين ذخيره سازي اطلاعات و بازيابي آنها،نقل وانتقال اطلاعات و …راشامل مي شود.
• خروجي :خروجي ها مي تواند متفاوت باشد.براي مثال:خلاصه هزينه ها و عملكرد،وضعيت موجودي

5-4- نقش فناوري اطلاعات بر توليد (طراحي وساخت )

امروزه به دليل نفوذ تكنولوژي اطلاعات در حوزه توليد وتغييرات بسيار شديد بازار، سازندگان در تلاش هستند كه زمان ارائه محصول به بازار را تا حد ممكن كاهش دهند تا درصحنه رقابت باقي بمانند. استفاده از اينترنت در حوزه طراحي وتوليد به سازندگان امكان داده است تا با كمترين هزينه و زمان به امكانات ساير سازمانها ي توليدي دنيا دسترسي داشته و نيازهاي مشتريان و بازار را تامين كنند. پيش بيني مي شود كه در انتهاي دهه اول هزاره سوم ميلادي ( تا سال 2011) كامپيوترهاي روميزي (يا pc ها) توانايي يك ابر كامپيوتر را پيدا مي كنند و عمليات توسعه محصول در چند ساعت روي ميز مهندس طراح انجام شود.يعني يك مهندس مجموعه اي از آزمايشگاههاي طراحي، تست، آناليز و نمونه سازي سريع را روي ميز خواهد داشت. او با استفاده از مدلهاي سه بعدي واقعيت هاي بيروني را در مانيتور تجربه و پس از نهايي كردن ايده خود، به كمك چاپگرهاي سه بعدي كه كنار ميز است نمونه آن ايده را بطور فيزيكي آشكار مي سازد]5[.

5-5- فناوري اطلاعات و كاهش زمان

با توجه به كوتاه بودن دوره عمر محصول در جهان صنعت امروز ،نقش زمان در فرايند زنجيره ارزش مشتري تا تحويل به او بسيار حياتي شده است. شركتهاي پيشرو صنعت نيز بخوبي از اين امر مطلع بوده و درنتيجه براي عقب نيافتادن از غافله به سمت تكنولوژي اطلاعات هجوم آورده اند.در اين ميزان شركتهاي پيرو صنعت بازنده ميدان خواهند بود اگر نتوانند همگام با آنها درIT سرمايه گذاريهاي لازم و كافي را بنمايند. بنابراين در اين برهه از زمان، مديريت زمان در صنعت و بخصوص SCM نقش مهمي يافته است كه يكي ازابزارهاي مهم آن ITمي باشد. با بكارگيري تكنولوژي اطلاعات در فرايند هاي مختلف يك زنجيره تأمين مي توان بر پارامتر زمان اثر قابل ملاحظه اي گذاشت]6[.

فرايندي كه در اين قسمت بررسي مي شود بهبود ارتباطات داخل سازمان است. در يك دفترمعمولي وقت زيادي صرف گردش اطلاعات از ميزي به ميز ديگر مي شود. كل اين فرايند نياز مند اسنادي است كه بايد ا ز ميزي به ميز ديگر ارسال شود. جمع آوري اطلاعات و انتقال اسناد كاغذي مي تواند حدود 90 درصد زمان مورد نياز براي به اتمام رساندن كارهاي دفتري را به خود اختصاص دهد. IT مي تواند بسياري از اين تأخيرات را كاهش داده و به ميزان زيادي فرايند تهيه و انتقال اسنادرا از طريق اتوماتيك كردن اطلاعات بهبود بخشد. براي نمونه شكل شماره1 نشان مي دهد كه تكنولوژي اطلاعات چگونه توانسته است گردش كار شركتي را در پردازش درخواست جبران هزينه كارمند بهبود بخشد.

شكل شماره1 – گردش كار يك شركت براي جبران هزينه به كمك فناوري اطلاعات

4- توليد ناب و جهاني شدن

عملكرد مناسب زنجيره تأمين نقش كليدي در موفقيت يك سازمان در ورود به تجارت جهاني دارد. پيشرفت تكنولوژي به عنوان ضرورتي در بهبود اين عملكردها معرفي شده است ولي چنانچه در مورد انتخاب نوع تكنولوژي و يا مقطع زماني تغيير آن، تصميم گيري مناسبي صورت نگيرد، سازمان را در ليست شركت هاي نا موفق و فراموش شده قرار خواهد داد. بنابراين آنچه سازمان ها به آن نيازمندند استفاده از اصول و تكنيك هايي است كه بتواند اين تكنولوژي ها را به طور كارا و اثربخش در سازمان ها بكار گرفته و پياده سازي نمايد. اين تكنيك ها بايد نقاط ضعف سازمان را پوشش داده و به بهبود مستمر عملكرد زنجيره تأمين در بخش هاي مختلف آن به طوريكه مطلوب سازمان هاست، بپردازند. توليد و تفكر ناب يكي از بهترين تكنيك ها در تحقق اين اهداف است. توليد ناب از تكنيك ها و راهكار هايي استفاده مي كند كه هر كدام به نوعي در قسمت خاصي توانايي بهبود عملكرد زنجيره تأمين را دارند و مي توان از آنها در برطرف كردن كاستي هاي زنجيره تأمين استفاده نمود. شناسايي نواقص، نقاط ضعف و بهبود ها در زنجيره تأمين با روش اندازه گيري عملكرد انجام مي گيرد. در روش ارزيابي عملكرد از شاخص هايي براي اندازه گيري استفاده مي شود، كه براي شفاف بودن تأثير پياده سازي ناب در زنجيره تأمين نيز مي توان اين شاخص ها را بكار برد تا از اين طريق بتوان دريافت كه كدام تكنيك و راهكار براي بهبود شاخص بخصوصي مؤثر است. بدين ترتيب مي توان با بيشترين اثر بخشي و كمترين هزينه در جهت بهبود گام برداشت. آنچه در اين بخش بيان مي شود، خلاصه اي از توليد ناب، شاخص هاي ارزيابي عملكرد و نهايتاً شناسايي نقاط ضعف و راهكار هاي توليد ناب جهت بهينه سازي زنجيره تأمين از طريق شاخص هاي ارزيابي عملكرد است.

4-1- توليد ناب

Lean يک استراتژي مديريتي و رويکردي جهت شناسايي و حذف موداها (منابع اتلاف) براي حداقل نمودن هزينه ها و حرکت به سوي بهره وري و تعالي سازماني مي باشد. اين رويکرد از تفکر بهبود مستمر و کايزن متولد شده و در کارخانجات و صنايع ژاپني در قالب توليد ناب توسعه يافت. اين فلسفه زماني مطرح شد که در اوج عصر توليد انبوه، ارزش زايي عمليات مبتني بر دسته و صف از جمله حجم موجودي، انبارک ها، صف هاي انتظار و غيره به عنوان مصاديق غير ارزشي توليد (NVA) زير سوال رفتند. در حالي که توليد ناب با تمرکز بر توليد برمبناي سفارش مشتري (توليد کششي[3]) و جريان تک واحدي محصول و با اتکا به اصولي همچون ضايعات صفر، کار تيمي، سيستمهاي توليد سلولي[4]، بهبود مستمر[5] و جريان اطلاعات تمامي تلاش خود را براي حذف موداها و عوامل غير ارزش زا مطابق شکل 2 معطوف داشت]7[.

شکل 2- فلسفه توليد ناب

توليد ناب (اصطلاحي که جان کرافسيک پژوهشگر آي ام وي بنيان نهاد) از اينرو ناب ناميده مي شود که در مقايسه با توليد انبوه، هر چيز را به ميزان کمتر مورد استفاده قرار مي دهد. اين شيوه توليد، نيروي انساني موجود در کارخانه، فضاي لازم براي توليد، سرمايه اي که صرف ابزارآلات مي شود، نيروي مهندسي لازم براي تهيه محصول و زمان مورد نياز براي ساخت محصول جديد را بعضا تا نصف تقليل داده است. همچنين در توليد ناب موجودي مورد نياز کمتر از نصف شده، عيبها بسيار کمتر شده و محصولات با تنوعي فزاينده توليد مي گردند.

عناصر اصلي توليد ناب شامل:

• حذف اتلاف و موداها
• جريان حرکت مداوم قطعات با حجم کوچک
• کشيدن توسط مشتري

مودا به عنوان يکي از اصول ناب، تعريف شده و به معني فعاليتها و اقداماتي است که جاذب و مصرف کننده منابع هستند و هيچ گونه ارزش آفريني نمي کنند. به عبارت ديگر مودا آن چيزي است که بدون افزايش ارزش نزد مشتري قيمت محصول/سرويس را افزايش مي دهد. آقاي اوهنو هفت دسته مودا را شامل: دوباره کاري، ضايعات، توليد مازاد، حمل و نقل مازاد، حرکات اضافي، انتظار و عدم استفاده کامل از مهارتهاي انساني معرفي مي کند ]7[.

فلسفه توليد ناب بعدها توسط آقاي ووماک و دانيل جونز در قالب نگرش جديد و جامعتري تحت عنوان تفکر ناب مطرح گرديد. ناب با تمرکز بر پنج اصل که از آن به متدولوژي VVFPP[6] ياد مي شود مطابق شکل 3 به ايجاد جريان ارزش مي پردازد. اين اصول عبارتند از:

۱- تعيين ارزش: آيا فعاليت موردنظر براي مشتري مطابق انتظار او ارزش آفريني مي کند؟

۲- شناسايي جريان ارزش[7]: نقشه برداري جريان ارزش از طريق ترسيم نماي بصري از جريان ارزش در طول زنجيره ارزش

۳- حرکت: به حرکت درآوردن گامهاي ارزش آفرين و حذف موداها

۴- بيرون کشيدن: امکان دادن به خريدار و يا مشتري تا ارزش مورد انتظار را از توليد کننده درخواست کرده و از آن بيرون کشد.

      ۵ – کمال: توجه به بهبود اساسي و بهبود تدريجي جهت نهادينه سازي جريان ارزش

شکل 3- فرايند ناب سازي

4-2- شاخص هاي ارزيابي عملكرد

امروزه طراحي و تعيين شاخص هاي ارزيابي عملکرد از جمله مواردي است که هم در محافل آکاداميک و هم در مجامع کاربردي مورد توجه خاص مي باشد. Kaiser و Betch و Ellram وLehmann & O’Saughnessy و Dickson وGarvin از جمله محققين اين موضوع بوده اند. در ادامه نتيجه يکي ازمهمترين اين مطالعات آورده شده است.Garvin در مطالعات خود در سال 1993 به تفصيل شاخص هاي عملکرد را ارائه نموده است. در اين مطالعات 5 شاخص که عبارتند از کيفيت، هزينه،تحويل به موقع،خدمات وانعطاف پذيري پيشنهاد گرديده است.

شاخص هاي مورد نظر در خصوص هر 5 شاخص در جداول شماره 3 و 4 و 5 و 6 و 7 به شرح ذيل آورده شده است]8و9و10[:

جدول3- زير شاخص هاي کيفيت

جدول4- زير شاخص هاي هزينـه

جدول 5-تحويل به موقـع

           جدول6- خدمات                                                   جدول7- انعطاف پذيري

4-3- نقاط ضعف و مشكلات زنجيره تأمين سازمان

سازمان ها براي بهبود عملکرد هاي خود از راهکار هايي استفاده مي کنند. توليد ناب داراي راهکار ها، تکنيک هاو اصولي است که مي توان از آنها براي اين منظور استفاده نمود. يکي از اهداف اصلي توليد ناب حذف مودا هاي هفت گانه مي باشدکه بسياري از دستاورد هاي توليد ناب از همين طريق ميسر مي شود. با حذف مودا در يک زنجيره تأمين بسياري از مشکلات حل شده وسازمان به طور نسبي شاهد پيشرفت در جهت کمال مي شود. براي اينکه بتوان اين بهبود را به شکلي منطقي و درست اندازه گيري و مشخص کرد از سيستم اندازه گيري عملکرد استفاده مي شود. و نتيجه اندازه گيري با اين روش اين است که بتوان تکنيک هاي خاصي را براي بهبود شاخص بخصوصي که سازمان نياز به آن دارد اختصاص داد. براي اين کار تأثيرات وجود موداهاي هفت گانه را روي تک تک شاخص هاي عملکرد زنجيره بررسي کرده وبهبود در شاخص ها را با تأثير گذاري روي زير شاخص ها بدست مي آوريم.

موداهاي هفت گانه:

• توليد اضافي( پيش از دريافت تقاضا )
• انتظار( براي گام بعدي فرآيند ياخرابي ماشين )
• حمل ونقل( غير ضروري مواد )
• پردازش( بيش از حد قطعات به خاطر طراحي ضعيف ابزار يا قطعه )
• موجودي ها(مواد اوليه، نيم ساخته، محصول ، درراه )
• حرکات غير ضوري کارکنان( براي ابزار يا قطعه يا … )
• توليد قطعات معيوب

حال در اين قسمت با استفاده از زير شاخص هاي معرفي شده در بخشهاي قبلي عوامل مؤثر برشاخص ها را بطور جداگانه بررسي مي نماييم:

* شاخص کيفيت:

با توجه به زير شاخص هاي کيفيت ، توليدقطعات معيوب عملکرد ماشين آلات ،تجهيزلت وساير عوامل توليد مربوطه را ضعيف نشان داده وقابليت سرويس دهي را کم مي کند زيرا در صورت عدم معيوبي (معيوبي کم) تعداد قطعات سالم بيشتري در واحد زمان به مشتري تحويل مي شود. حرکات اضافي،حمل ونقل مازاد،انتظاروپردازش بيش از حد با از دست دادن زمان وباتبع افزايش زمان تحويل قابليت سرويس دهي را کاهش مي دهد.

* شاخص هزينه:

توليد قطعات معيوب با بازگشت به فرآيند،،هزينه بهره برداري را افزايش داده و هزينه مواد اوليه را با صرف مواد اوليه افزايش مي دهد. توليد اضافي سبب افزايش هزينه نگهداري وبالطبع افزايش هزينه اوليه شدهو هزينه نگهداري و تعميرات را نيز زياد مي کند. موجودي هل به علت توقف در فرآيند توليد در معرض آسيب قرار گرفته وهزينه تعميرات را زياد مي کند،علاوه بر آن به خاطر اشغال فضاي اضافي سبب افزايش هزينه اوليه مي شود.

* تحويل به موقع:

توليد قطعات معيوب نشان دهنده دقت پايين و عدم قابليت اطمينان بالا مي باشد. توليد اضافي وموجودي سبب صرف سرمايه زيادمي شودوبه همين علت نمي توان آن سروايه رادر جهت توليد چيزي که مشتري مي خواهد استفاده کردواين کار انعطاف پذيري در سفارش را کاهش مي دهد. حرکات،حمل ونقل اضافي،انتظاروپردازش زياد سبب کاهش سرعت توليدو نتيجتاً کاهش سرعت تحويل سفارش مي شود.

* خدمات:

حذف مودا به طور مستقيم تأثير چنداني برزير شاخص هاي خدمات ندارد.

* انعطاف پذيري:

توليد اضافي وموجودي از طريق اشغال سرمايه انعطاف پذيري در حجم را در زمان نياز به حجم بالا را کاهش داده وانعطاف پذيري محصول را کم مي کند. جدول شماره8 تأثير وجود موداها را بر زير شاخص ها و در نتيجه شاخص ها نشان مي دهد.

جدول 8- تأثيرات وجود مودا بر زنجيره تأمين

4-4- ارائه راهكار هاي بهبود

سازمان ها براي رسيدن به کمال ناچارند در جهت تحقق اهداف توليد ناب گام بردارند. به همين جهت بايد از تکنيک ها وراهکارهايي استفاده کنند،که هر يک از اين راهکار ها گوشه اي از اهداف ناب را محقق کرده وسازمان را در جهت تعالي پيش مي برد استفاده از اين تکنيک ها هم بسياري از مشکلات سازمان را مرتفع مي کندو هم سبب بروز دستاورد هاي جديدي مي شودکه بطور کلي مي توان گفت سبب بهبود در عملکرد هاي زنجيره تأمين سازمان مي شود. از آنجائيکه بهبود در زنجيره تأمين را مي توان با روش اندازه گيري عملکرد مشخص کرد در اينجا سعي شده است از شاخص هاي عملکرد استفاده کرده و مشخص کرد اين بهبود در کدام شاخص صورت مي پذيرد. در اين قسمت تأثير پياده سازي ناب برعملكرد زنجيره تأمين به طور كامل بررسي شده است تا مشخص شود که هر تکنيک و راهکار باعث بهبود در کدام قسمت زنجيره تأمين مي شود. شرح برخي مشخصه هاوراهکار هاي توليد ناب به شرح زير بيان شده است. در جدول شماره 7 مدلي ارائه گرديده است تا بتوان به تفکيک راهکار هاي مؤثر بر هر شاخص را نشان داده ومشخص کرد که با اثر بخشي بر چه زير شاخصي مي توان يک شاخص را بهبود داد.

جدول 9- راهکار ها و تکنیک های تولید ناب براي بهبود شاخص هاي زنجيره تأمين

6- نتيجه گيري

در عصر جهاني سازي، قرار گرفتن در سطح شركت ها و سازمان هاي جهاني، نياز به توانايي هاي ويژه رقابتي دارد كه با سطوح ديگر مثل ملي، صادراتي، بين المللي و منطقه اي تفاوت دارد. هر كدام از اين ها داراي استانداد ها، ارزش ها و انتظارات خاص خود بوده و در نتيجه براي موفقيت در هر سطح نياز به داشتن حد اقل توانايي هاي مورد نياز آن سطح مي باشد. اين مسئله بخصوص در رابطه با مديريت زنجيره تأمين در سطح جهاني صدق مي كند. يعني اين كه زنجيره تأمين بايد حداقل در مديريت هزينه، كيفيت،خدمات، توزيع و زمان داراي مزيت رقابتي در سطح جهاني باشد. تكنولوژي اطلاعات و عمليات با كاهش هزينه هاي نقل و انتقال اطلاعات و محصولات، افزايش سرعت توليد و پردازش سفارشات از يك سو و گسترش فرصت هاي تجاري و دامنه همكاري بين شركت ها و مشتريان از سوي ديگر توانسته است به مديران درجهت دست يابي به مزيت رقابتي ياري رساند. از سوي ديگر اصول ناب در جبران نواقص و بهبود عملکرد زنجيره تأمين به اندازه اي كه بتواند مزيت رقابتي در اختيار سازمان قرار دهد، کارائي قابل توجهي دارد. بنابراين باتوجه به اين که رفع نقاط ضعف و بهبود مستمر در يک زنجيره تأمين، باکمترين هزينه و بيشترين کارائي به عنوان ضرورتي براي جهاني شدن سازمان ها محسوب مي شود، تحقق اين امر نيازمند بكارگيري تکنيک هايي است که تمرکز آنها بر بهبود نقاط ضعف و ارائه راهكار هاي مناسب توسط سازمان ها مي باشد.

مراجع

]1[دكتر ابراهيم محمود زاده- مديريت بر آينده با تكنولوژي فردا- انستيتو ايزايران – 1380.

]2[فيوناچر نياوسكا و گوين پاتر- دنياي نمادين كسب و كار- دكتر عبدالرضا رضايي نژاد- مؤسسه خدمات فرهنگي رسا- 1380.

]3[استيفن بي رابينز و ديويد اي. دي سنزو- مباني مديريت- ترجمه سيد محمد اعرابي، محمد علي حميد رفيعيو بهروز اسراري ارشاد- تهران: دفتر پژوهش هاي فرهنگي، 1379.

]4[حسين احمدي- مديريت زنجيره تأمين و اينترنت- تهران: مركز آموزش و تحقيقات صنعتي ايران، 1381.

]5[دكتر محسن رسوليان- فناوري اطلاعات و نقش آن بر علوم مديريت، طراحي، ساخت، توليد و آموزش”

[6] Yoshinobu ueno – Information technology as competitive advantage in SCM –Mit (تز فوق ليسانس)

[7] Womack, James, and Daniel Jones, lean thinking: banish waste and create wealth in your corporation. New York: Simon & Schuster, 1996.

[8] Prof. Itir karasmen – Logistics and supply chain management –2001

[9] Chain council – Supply chain management – supply –2000

[10] Stephen lawrance – Operation management –university of Colorados

[1] – استاديار گروه مديريت دانشگاه آزاد اسلامي

[2] – دانشجوي مقطع كارشناسي دانشگاه علم و صنعت ايران- واحد بهشهر

[3] Pull System

[4] Cellular Manufacturing

[5] Continues Improvement

[6] Value-Value stream-Flow-Pull-Perfection

[7] Value Stream