ورزش و گردشگری

مقدمه

ورزش يكي از صنايع مهم در دنيا و يكي از متداول‌ترين عوامل ايجاد انگيزه براي گردشگران است. ايده ورزش به عنوان جذابيت گردشگري، موضوع جديدي نيست، اما پايه‌هاي تئوريك جذابيت‌هاي ورزشي اخيراً مورد توجه قرار گرفته است. ورزش همچون ديگر عوامل جلب كننده، يكي از جذابيت‌هاي گردشگري است، با اين تفاوت كه جلب‌كننده‌اي منحصر به فرد است. ورزش اين توانايي را دارد كه گردشگران زيادي را به خود جلب كند. بنابراين رويدادهايي كه دربردارندة ورزش هستند، خود نوعي جذابيت به شمار مي‌آيند و به عنوان يك عامل جلب كنندة گردشگري به شهر يا كشور مقصد عمل مي‌كنند (موسوی گیلانی و همکاران، 1390). امروزه ورزش و گردشگری به فعاليت‌هاي اقتصادي مهمي در دنياي پيشرفته و در حال توسعه تبديل گشته و توجه فزاينده‌اي در سال‌هاي اخير به آن به عنوان بازار رشد داخلي شده است. بر‏اساس پيش بيني سازمان جهاني گردشگري تا سال 2010 بيش از 43 درصد از مشاغل جهان مربوط به صنعت گردشگري مي‌باشد (UNWTO:2007)؛ كه به طور مثال مي‌توان به سال 1997 تا 2005 اشاره كرد كه صنعت گردشگري ورزشي در نتيجه فعاليت‌هاي اقتصادي مسابقات پيشرفته حدود 3/1% رشد ناخالص داخلی را در سال افزایش و 9/1% از بیکاری در سال را کاهش داد. گردشگری ورزشي صنعتي نسبتاً جديد و يكي از سريعترين بخش‌هاي رشد در صنعت گردشگری است كه بر روي برنامه ريزي مقصد در كشورهاي در حال توسعه تمركز دارد و به عنوان يك عامل در بازسازي اقتصادي و اجتماعي جوامع شهري و روستايي شناسايي شده است. به نظر مي‌رسد گردشگری ورزشي به عنوان محملي براي بهبود كيفيت زندگي ساكنين با جذب گردشگران و مشاركت در بهبود اقتصاد جوامع محلي باشد (هنری، 1389). بر این اساس، تلاش بر آن است که پس از ارائه ادبیات مختصری در خصوص ورزش و گردشگری ورزشی به معرفی وزارت ورزش و جوانان پرداخته شود که متولی اصلی ورزش در ایران بوده و می‌تواند در سایه همکاری با سایر ارگان‌ها و سازمان‌ها، بخصوص سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بیشترین نقش را در توسعه گردشگری ورزشی در ایران ایفا نماید.

مبانی نظری

ورزش به عنوان يك بخش اقتصادي، چه از بعد عملي و چه نظری، درتوليد و مصرف كالاها و خدمات ورزشي و توسعه اقتصادي جوامع مختلف نقش اساسي دارد و هم اكنون يكي از مؤثرترين عوامل اثرگذار در رشد اقتصاد ملي و يكي از درآمدزاترين صنايع در قرن 21 به شمار مي‌رود (هنری، 1389). گردشگری ورزشي به مسافرتی بر پايه فراغت اطلاق می‌شود كه در آن اشخاص به طور موقت از محل زندگيشان خارج و براي بازي، تماشاي فعاليت‌هاي ورزشي يا ديدن جذابيت‏هاي همراه اين فعاليت‌ها به محل دیگری می‌روند (پروس و همكاران^[1]، 2007 ). در اقتصاد مدرن جهاني در شهرهاي بزرگ دنيا براي سرمايه‌گذاري، مسابقات المپيك را به عنوان يك پايگاه اعتباري منحصر به فرد و فرصتي براي بازاريابي محلي ارائه مي‌دهند؛ چرا كه فايده اقتصادي بالقوه مهم ميزباني يك رويداد ورزشي بزرگ، نقش كليدي در جذب علاقه‌مندي به شهرها بازي مي‌كند و ورود تعداد زيادي از تماشاگران به شهر ميزبان بخش اصلی تحريك فوايد اقتصادي است (پروس و همكاران، 2007).

گردشگری ورزشی

گيبسون (1998) گردشگري ورزشي را مسافرت از محل اقامت به مكان مورد نظر به منظور شركت در يك فعاليت ورزشي رقابتي، فعاليت ورزشي به منظور پر كردن اوقات فراغت، ديدن فعاليت‌هاي ورزشي يا بازدید از جذابيت‌هاي ورزشي تعريف مي‏كند. گردشگري ورزشي، تجارتي چند بيليون دلاري است كه سريعترين رشد را با 5/4 تريليون دلار در صنعت گردشگري در سطح دنيا دارد و به دليل نقش مهمي كه از لحاظ اقتصادي و سياسي ايفا مي‌كند، به موضوعی بسيار راهبردي مبدل شده است (موسوی گیلانی و همکاران، 1390).

گردشگری ورزشي بطور عمده سه رفتار را در بر مي‌گيرد:

1. مشاركت در فعاليت‌هاي ورزشي و پرداختن به يك ورزش در حين مسافرت و تعطيلات.
2. تماشاي مسابقات و رخدادها و اماکن ورزشي
3. تشويق قهرمانان ورزشي.

كاملاً بديهي است كه گردشگری ورزشي عرصه گسترده‌اي از تلاش و كوشش است و لذا موجب مي‌شود كه براي توسعه آن، برای ارتقاء كيفيت زيرساخت‌هايي چون وضعيت محيط فيزيكي، خدمات، حمل و نقل، مسكن، سرگرمي‌ها، تسهيلات، سازمان‌ها و مؤسسات اقدام نماييم (حیدرزاده و همکاران، 1386).

عوامل موثر در جذب گردشگران ورزشی عبارتند از:

1. جاذبه‌ها و فعاليت‌هاي گردشگری ورزشي: كه شامل محيط هاي طبيعي ورزشي (مانند كوهنوردي، اسكي و…) و يا استاديوم‌ها و سالن‌هاي دست ساز بشر مانند زورخانه است.
2. تسهيلات و خدمات: شامل رستوران، مراقبت‌هاي پزشكي، بانك، اقامتگاه‌ها و … .
3. خدمات حمل و نقل عمومي: كه در گردشگری ورزشي از اهميت بسياري برخوردار است چرا كه تيم‌هاي ورزشي براي شركت در تمرين‌ها و يا مسابقات بايد مسافتي را طي نموده و در محل موردنظر حاضر شوند.
4. تأسيسات ورزشي: به منظور مطرح شدن به عنوان يك مركز گردشگری ورزشي، نياز است كه امكانات و تأسيسات بسيار مجهزي داير شود. قابل ذكر است از اين تأسيسات ساليان متمادي مي‌توان بهره جست.
5. عناصر نهادي ورزشي: شامل بازاريابي و تبليغات، آيين نامه‌ها و قوانين مربوط به گردشگری ورزشي، ساختار سازماني بخش دولتي و خصوصي گردشگری ورزشي و جذب سرمايه‌گذاري خصوصي در گردشگری ورزشي.
6. آموزش: شامل برنامه‌هاي آموزشي جهت تربيت نيروي انساني كارآمد و بكارگيري نيروي انساني مناسب و بالا بردن سطح آگاهي مردم در زمينة گردشگری ورزشي.
7. رويدادهاي ورزشي: رويدادهاي ورزشي نقش بسيار مهمي در افزايش گردشگران ورزشي دارد. با برگزاري رويدادهاي ورزشي مي‌توان علاوه بر توسعه گردشگری ورزشي به بالابردن آگاهي مردم نسبت به فعاليت‌هاي ورزشي و تأثير مثبت آنها كمك نمود (نوشین اصفهانی و همکاران، 1388).

اهمیت گردشگری ورزشی

بيشتر مقالات منتشر شده در مورد المپيك‌ها بر روي فوايد طولاني مدت مثل زيرساخت‏ها و تسهيلات جديد، احياء شهرها، افزايش اعتبار بين‌المللي، افزايش گردشگری، بهبود رفاه عمومي، افزايش استخدام، فرصت‌هاي شغلي بومي و جابجايي مناسب كه به واسطه رويداد ورزشی ايجاد مي‌شود، تأكيد دارند و اين گواهي است بر اين كه چرا در سال‌هاي اخير تمايل كشورها در استقرار يا ميزباني مسابقات كه در آينده برگزار مي‌شود رشد كرده است؛ به دليل اينكه آنها درك كردند كه انجام چنين خواسته‌اي به جذب گردشگران و توليد درآمد كمك مي‌كند (هنری، 1389).

يوسف و همكاران(2009) در بررسي گردشگري رويداد ورزشي با مقياس كوچك در مالزي بيان كردند كه برگزاري رويدادهاي ورزشي در مالزي موجب جذب گردشگران ورزشي و كسب درآمد اقتصادي زيادي مي‌شود. مثال‌هاي برجسته‌اي از رويدادهاي ورزشي عبارتند از مسابقات فرمول 1 گراندپريكس، بازي‌هاي عمومي بين‌المللي، بازي‌هاي جنوب شرقي آسيا و مسابقات نهايي بدمينتون جام توماس. فدراسيون جهاني بسكتبال نيز گزارش كرد كه درآمد حاصل از برگزاري مسابقات جام جهاني بسكتبال سال 2010 در تركيه حدود 200 ميليون يورو بوده است، به طوريكه 30 هزار گردشگر ورزشي در اين مسابقات حضور داشتند (موسوی گیلانی و همکاران، 1390).

پام (1991) بيان مي‌دارد، صرفاَ براي رشته ورزشي اسكي سه كشور برتر جهان توانسته‌اند به ترتيب ذيل به جلب گروه كثيري گردشگر ورزشي بپردازند: ژاپن با جلب 75 ميليون نفر درسال، آمريكا با جلب 57 ميليون نفر در سال و فرانسه با جلب 56 ميليون نفر در سال (نوشین اصفهانی و همکاران، 1388).

بسياري از اقتصادهاي شهري، منطقه‌اي و ملي در يك سير صعودي بر تماشاي مسابقات ورزشي در رشته‌هايي چون بازي گلف، اسكي، فوتبال، راگبي و كريكت متكي هستند كه گفته مي‌شود در برخي كشورها تا 25 درصد از سهم گردشگری را در بر مي‌گيرد. گردشگران ورزشي معمولاً افراد احساساتي هستند و حاضرند براي لذت و هيجان ناشي از تجربه مسابقات ورزشي هزينه بالايي بپردازند. منافع مستقيم ناشي از گردشگری ورزشي، پرداخت‌هاي گردشگران و ورود ارز به كشور است و از منافع غير مستقيم آن نيز به ايجاد اشتغال، تبادل فرهنگي ميان ملل مختلف و… مي‌توان اشاره كرد (موسوی گیلانی و همکاران، 1390).

گردشگري ورزشي بر توسعه شهري^[2] تأثير بسزايي دارد كه به چند مورد آن اشاره شده است:

1. جذب گردشگر ورزشي در جريان برگزاري بازی‌ها در يك شهر موجب توسعه زير ساخت‌هايي نظير اماكن ورزشي، هتل‌ها، رستوران‌ها، جاده‌ها و .. مي‌گردد.
2. صنايع وابسته به گردشگري نظير؛ صنعت هتل‌داري، صنايع غذايي، صنعت راه و ساختمان و صنايع ورزشي در شهرها رونق مي‌گيرد.
3. در جريان برگزاري مسابقات ورزشي، مشاغل گوناگوني ايجاد مي‌شود و از اين راه مي‌توان يكي از معضلات مهم، يعني بيكاري را كاهش داد.
4. ميزباني مسابقات ورزشي و جذب گردشگر سبب شناخته شدن شهر و كشور ميزبان در سطح بين المللي شده و همين مزيت باعث گسترش توسعه جذب گردشگر در مراحل بعدي مي‌شود.
5. علاوه بر موارد بالا كه عمدتاً ناظر به جنبه اقتصادي قضيه است، توسعه گردشگري ورزشي مي‌تواند به توسعه فرهنگي و توسعه سلامت فردي و اجتماعي نيز كمك نمايد (شیخی، 1381).

برای درك اهمیت گردشگری ورزشی بهتر است مثالی بزنیم. فرض كنیم قرار است یك تورنمنت بین المللی ورزشی در ایران برگزار شود. اگر قرار باشد در این تورنمنت ۱۶ تیم شركت داشته باشند و برای هر تیم تنها ۱۰ هزار نفر تماشاچی راهی ایران شوند بیش از ۱۵۰ هزار نفر وارد ایران می‌شوند تا بازی‌های این تورنمنت فرضی را از نزدیك تماشا كنند.

آنها با ورودشان به ایران اگر روزی تنها ۱۰۰ دلار هزینه كنند و مدت این تورنمنت فرضی ۳۰ روز باشد، چیزی بیش از ۴۵۰ میلیون دلار درآمد نصیب كشورمان خواهد شد و این البته تنها بخش كوچكی از درآمدهای اقتصادی ناشی از یك تورنمنت بین‌المللی ساده و كوچك خواهد بود و تأثیرات دیگر این ماجرا خود موضوع مفصلی است.

گردشگری ورزشی در ایران

سرزمين ايران با پتانسيل هاي طبيعي و جاذبه‌هاي سياحتي و فرهنگي بسيار و داشتن آب و هواي به اصطلاح چهار فصل به عنوان كشوري توانمند در آماده سازي شرايطي مطلوب براي علاقه‏مندان به مسافرت هاي خارجي، مي‌تواند قطبي مهم در صنعت گردشگری به معناي عام، و گردشگری ورزشي در معناي خاص آن تلقي گردد.

شكي نيست كه اقتصاد مبتني بر گردشگری در تمام ابعاد آن اعم از: گردشگری درماني، گردشگری ورزشي، گردشگری فرهنگي و… بسيار سود‌آورتر از هر شاخه اقتصادي در يك كشور تلقي مي‌گردد و لذا ايران به عنوان يكي از 10 سرزمين تاريخي جهان با جاذبه‌هاي سياحتي بسيار، نمي‌تواند از چنين منبع سودآوري بي‌بهره بماند. گرچه مطالعات و تلاش‌هاي بسياري در ارتقاي صنعت گردشگری و جهانگردي ايران در دست اجرا است ليكن راه بسياري در پيش است؛ بلكه بتوانيم پذيراي ملل مختلف جهان شده و سرزمين ايران را به كانون صلح و دوستي و همزيستي ملل مبدل سازيم. بنابراين، بايد گردشگری را در تمام ابعاد آن توسعه بخشيم و در اين ميان گردشگری ورزشي به علت طرفداران نسبتاً زيادي كه رشته‌هاي ورزشي در اقصي نقاط جهان دارد از نقش بسيار بالا و شايان توجهی برخوردار است (حیدرزاده و همکاران، 1386).

در ایران، مسابقات ورزشي بين المللي دهة فجر به عنوان بزرگترين رويداد ورزشي كشور از سال 1360 به طور مرتب و همه ساله تاكنون برگزار شده است. در طول برگزاري مسابقات، كشورهاي زيادي در قا‏لب تيم‌هاي ورزشي اعم از ورزشكاران، مربيان، سرپرستان، خبرنگاران، خانواده و هيأت‌هاي همراه به عنوان گردشگر ورزشي وارد كشور مي‌شوند. براي برگزاري اين مسابقات، سرمايه‌گذاري عظيمي انجام مي‌شود و هزينه‌هاي هنگفتي صرف اسكان، تردد و حمل و نقل، تجهيزات ورزشي و نظاير آن مي‌شود. با وجود اين سرمايه‌گذاري، جدا از جنبه‌هاي ورزشي مسابقات كه چه نتايجي براي ما دارد، از بعد گردشگري مي‌تواند به عنوان يك رويداد و جاذبة گردشگري تلقي شود. به نظر مي‌رسد در طول 29 سال از زمان برگزاري اين مسابقات، بازدهي مناسبي از لحاظ مزاياي گردشگري عايد كشور ما نشده است.

ايران با وجود داشتن موقعيت جغرافيايي و شرايط آب و هوايي خاص خود و جاذبه‌هاي گردشگری تاريخي كه منبع انرژي‌زا و قدرت دهنده به سيستم گردشگري است، از حيث قابليت‏هاي لازم به منظور برگزاري فعاليت‌هاي مختلف ورزشي در سطح بسيار مطلوبي قرار دارد. براساس نظر سازمان جهاني گردشگري، ايران با توجه به جاذبه‌هاي تاريخي باستاني و همچنين منابع طبيعي به ترتيب رتبة دهم و پنجم را داراست (موسوی گیلانی و همکاران، 1390).

ایران همچنین به سبب برخورداری از تاریخ و تمدن غنی و همچنین تنوع قومی، دارای ورزش‌های باستانی بسیار زیاد و متنوعی می‌باشد که می‌توان از آنها به عنوان جاذبه گردشگری استفاده کرده و در حین معرفی این ورزش‌ها به گردشگران، آنان را با تاریخ و تمدن کشورمان آشنا ساخت. یکی از پر طرفدارترین و متداول‌ترین این ورزش‌ها ورزش زورخانه‌ای است.

بنياد زورخانه بر اساس فتوت و جوانمردي است و ورزش باستاني در ایران بعد از اسلام به تصوف آميخته شده و این طبقه از ورزشكاران به سابقه جوانمردي، که خوي پهلوانان ایراني است، طریقه «فتوت» را که شعبه‌اي از شعب تصوف است، بين خود رواج داده‌اند و طهارت و حلم و مدارا و ترك لذت و رخصت را، که همان قواعد و آداب مسلكي اهل تصوف است پذیرفته‌اند. همچنين پس از تعميم تشيع در ایران چون متصوفه شيعي حضرت امير المومنين علي عليه السلام را «فتي فتيان» عالم مي‌دانستند از آن زمان ورزش در زورخانه نيز با نام مبارك «علی(ع)» شروع و به همين نام ختم مي‌گردد.

بطوریكه در تواریخ مذکور است، زورخانه هفتصد سال پيش بوسيله محمود، معروف به پوریاي ولي، که ظاهراً از مردم خوارزم بوده و گویا در سال ٧٧٢ ه. ق. درگذشته است به صورت امروزي تجدید سازمان شده، بدین جهت، بي شك آنچه پيش از آن بوده مي‌تواند حداقل در کشور ما تاریخي بسيار کهن داشته باشد زیرا ملت ایران که از آغاز تاریخ خود به پهلواني و کشتي‌گيري و قدرت بدني نياز مبرم داشت تا به دستور زرتشت، پيغمبر باستاني‌اش خود را براي یاري اهورا مزدا در چالش با اهریمن نيرومند سازد، همواره ضعف و زبوني را مذموم شمرده‌اند. در اوستا نیز به نقش و اهمیت ورزش و پهلوانی اشاراتی شده است.

نقش زورخانه بعد از اسلام، در احياي نهضت ملي ایران و ضد بيگانگان و همچنين رستاخيز زبان و فرهنگ و آئين فتوت و اخوت که از عهد باستان در کشور ما رواج داشته است اهميتي بسزا دارد (عناصری، ص3)

لذا با استفاده از ورزش‌های زورخانه‌ای به عنوان جاذبه گردشگری می‌توان علاوه بر رسیدن به اهداف گردشگری مثل کسب درآمد ارزی و کاهش بیکاری، با معرفی فلسفه و تاریخچه این ورزش، گستردگی روحیه جوانمردی و فتوت را در میان ملت ایران در سایه آموزه‌های دینی به گردشگران نشان داد.

بي‌ترديد در مسير دستيابي به اهداف توسعه گردشگري ورزشي و نهادينه‌سازي اين صنعت مهم در كشور، برنامه‌ريزي اقتصادي براي فعاليت بخش‌هاي خصوصي در توسعه ورزش بسيار مهم و اثرگذار محسوب مي‌شود. اين نوع برنامه‌ريزي حركتي است كه تغييرات كيفي معناداري را در ساختار نظام ورزش كشور به سمت و سوي افزايش سطح بهره وري و كارآيي در ورزش و سپس توسعه و رفاه ورزشكاران و دست‌اندركاران آن و در نهايت، اقتصادي‌تر شدن ورزش در كشور در پي خواهد داشت.

نتایج تحقیقات موسوی گیلانی (1390) نشان می‌دهد كه در بخش‌بندي بازار گردشگري ورزشي ايران براي گردشگران خارجي براساس انگيزه‌هاي سفر، شش عامل زير

1. سيستم حمل و نقل مناسب
2. وجود آرامش و امنيت در مقصد
3. وضعيت بهداشت، پاكيزگي و نظافت و خدمات پزشكي
4. تسهيلات اقامتي مناسب براي گردشگران
5. ميزان استقبال مردم جامعة ميزبان از گردشگران ورزشي و حضور در ورزشگاه‌ها
6. آب و هواي مناسب و وجود مناظر و چشم‏اندازهاي زيبا.

به ترتيب بيشترين اهميت را از حيث انگيزة سفر گردشگران ورزشي خارجي به بازار گردشگري ورزشي ايران دارا هستند. همچنين يافته‌ها نشان داد كه در بخش‌بندي بازار گردشگري ورزشي ايران براي گردشگران خارجي براساس فرهنگ‌ها و ميزان علاقه‌مندي، فرهنگ‏هاي آنگلو، اروپاي لاتين، اروپاي شرقي، عرب، آسياي جنوبي، آسيا(كنفوسيوسي) و آسياي مركزي از نظر بازار گردشگري ورزشي ايران به ترتيب به جاذبه‌هاي مرتبط با: مسابقات و رويدادهاي ورزشي، ورزش‌هاي آبي و ساحلي، طبيعت‌گردي و دامنه نوردي، بيابانگردي و كويرنوردي، شكار و صيد، كوهنوردي و غارنوردي، ورزش‌هاي زمستاني و جاذبه‌هاي مرتبط با پرواز و تفريحات هوايي علاقه‏مندند.

همچنین جاذبه‌های طبیعی ورزشی از جمله عوامل مهم برای جلب توجه گردشگران می‌باشد. در شكل شماره 1، جاذبه‌هاي طبيعي ورزشي موجود در ايران به طور كلي به هفت دسته تقسيم‌بندي شده است (كرمي، 1378). اين هفت دسته هر كدام در برگيرندة فعاليت‌هاي مختلف ورزشي و تفريحي است. نكتة مهم اينكه تمامي اين فعاليت‌ها نيازمند حضور در جاذبه‌هاي طبيعي‌اند. اين هفت دستة كلي عبارتند از: 1) دامنه نوردي، 2) شكار، صيد و ماهيگيري، 3) ورزش‌هاي زمستاني، 4) ورزش‌هاي ساحلي و آبي، 5) بيابانگردي، 6) طبيعت درماني، 7) كوهنوردي و غارنوردي.

شكل 1: جاذبه‌هاي طبيعي ورزشي موجود در ايران (کرمی، ناصر، 1378)

عسگري(1385) در تحقيق خود تحت عنوان بررسي نقش توانمندي‌هاي استان تهران در گردشگری ورزشي كشور بيان مي‌كند كه موقعيت جغرافيايي طبيعي استان تهران به گونه‌اي است كه امكان توسعه انواع گردشگری ورزشي اعم از بيابان‌گردي، ورزش‌هاي كوهستاني–آبي، اسكي وغيره در آن وجود دارد. با توجه به اينكه فدراسيون‌هاي ورزشي و هيأت‌هاي ورزشي و امكانات زيادي در استان تهران قرار دارد مي‌توان اين استان را به قطب بزرگ گردشگری ورزشي تبديل نمود و از طريق گردشگری ورزشي جاذبه‌هاي تاريخي، مذهبي، فرهنگي و غيره را نیز معرفی کرد.

همچنین تأكيد بر ورزش‌هاي بومي مي‌تواند يكي از مزيت‌هاي ايران براي توسعه گردشگری ورزشي خود محسوب شود چنانچه امروزه تلاش مسئولان و برنامه‌ريزان ورزشي دنيا نيز بر تخصصي‌تر كردن رشته‌ها و بومي‌سازي آن‌ها است. ايران نيز به دليل داشتن ورزش‌هاي مختلف بومي و سابقه متمادي در اين ورزش‌ها مي‌تواند با معرفي اين ورزش‌ها براي ورود به المپیک زمینه توسعه گردشگری ورزشی خود را فراهم آورد. همان‌طور كه بسیاری از مسابقاتی که در المپیک به عنوان رشته ورزشی مطرح می‌شود، بازی‌های بومی و محلی کشورهای مختلف است. در اين راستا برخي از كشورها نيز با توجه به پتانسيل‌هاي ورزشي موجود در كشورشان اقدام به ايجاد مراكز ورزشي خاص براي گسترش رشته‌هاي بومي كرده‌اند و از اين طريق درآمد سرشاري را نصيب كشور خود مي‌كنند.

چالش اساسي در اين ميان، ارائه تعريفي جامع از فرصت‌هاي گردشگري ورزشي، متناسب با شرايط فرهنگي، اجتماعي و سياسي ايران است تا با فراهم ساختن زيرساخت‌هاي لازم، برنامه‌ريزي و مديريت گردشگري ورزشي با برگزاري رويدادها فراهم شود و اين موضوع ميسر نمي‌شود مگر با انسجام و هماهنگي نهادها و سازمان‌هاي متولي گردشگري و ورزش در هر دو بخش دولتي و خصوصي.

سازمان‏های مرتبط با گردشگری ورزشی در ایران

وزارت ورزش و جوانان

وزارت ورزش و جوانان در تاریخ ۸ دیماه ۱۳۸۹ و پس از ادغام سازمان تربیت بدنی و سازمان ملی جوانان در مجلس هشتم تشکیل شد. این سازمان عالی‌ترین مرجع رسیدگی به مسائل مربوط به ورزش و جوانان در ایران می‌باشد که در ادامه به آشنایی با اهداف و وظایف این وزارتخانه می‌پردازیم:

اهداف وزارت ورزش و جوانان:

• پرورش نیروی جسمانی و تقویت روحیه سالم در افراد .
• توسعه و تعمیم ورزش و هـماهنگ ساختن فعالیت‌های تربیت بدنی و تفریحات سا‏لم .
• ایجاد و اداره امور مراکز ورزش و توسعه و ترویج ورزش قهرمانی به منظور تحقق اهداف نظام.
• حل مسائل جوانان
• اعتلا و رشد نسل جوان کشور
• استفاده بهینه از استعداد و توانایی‌های نسل جوان

نمودار 1: نمودار سازمانی وزارت ورزش و جوانان

وظایف کلی در حوزه ورزش

برنامه ریزی، سیاست‌گذاری و نظارت به منظور^[3]:

1. توسعه و تعمیم ورزش و پرورش نیروی بدنی و تقویت روحیه سا‏لم در افراد کشور.
2. تعلیم و تربیت داوران و مربیان ورزش در سراسر کشور.
3. همگانی کردن ورزش در سطح کشور
4. تعمیم ورزش در روستاها و مناطق عشایری.
5. ارتقاء سطح ورزش قهرمانی برای دستیابی به رتبه‌های برتر در میادین بین المللی.
6. ارتقاء سطح ورزش حرفه‌ای با رویکرد اقتصادی.
7. تأسیس، تجهیز و اداره ورزشگاه‌ها (استادیوم‌ها) و سایر مراکز ورزشی جهت توسعه آنها.
8. تدوین شاخص‌های مربوط به صدور و لغو پروانه باشگاه‌ها و تعیین صلاحیت اخلاقی مدیران مراکز ورزشی و تفریحات سا‏لم کشور و نظارت بر فعالیت‌های آنها طبق آئین نامه مصوب.
9. هدایت و حمایت فدراسیون‌ها و هیأت‌های ورزشی برای دستیابی به اهداف ورزشی تعیین شده.
10. بازرسی امور فنی مربوط به ورزش و تربیت بدنی در مدارس، دانشگاه‌ها، آموزشگاه‌های عالی و سایر دستگاه‌های اجرایی برای تحقق اهداف تعیین شده.
11. ایجاد بستری مناسب جهت برقراری ارتباط واحدهای تحت پوشش سازمان با مراکز بین‌المللی تخصصی علمی ـ ورزشی به منظور دستیابی به آخرین اطلاعات و دستاوردها در زمینه‌های مربوطه.
12. فراهم نمودن تمهیدات لازم برای تقویت مشارکت بخش غیر دولتی و تحکیم نهضت داوطلبی در فعالیتهای ورزشی.

آنچه که مسلم است این است که تمامی اهداف فوق الذکر در راستای تقویت ورزش و روحیه ورزشکاری در کشور بوده و ارتقاء سطح قهرمانان ملی تا حدودی به توسعه گردشگری ورزشی کمک می‌کند. اما بایستی به این نکته توجه شود که برخی از این اهداف همچون موارد 5، 6، 7 و11 ارتباط مستقیم‌تری با امر گردشگری ورزشی دارد و تقویت این اهداف در کنار تدوین اهدافی در راستای تلاش برای کسب میزبانی تورنمنت‌های بزرگی همچون بازی‌های آسیایی، جام جهانی و المپیک و توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز این امر می‌تواند کمک بزرگی در راستای توسعه گردشگری کشور و در سایه آن کسب درآمد ارزی، کاهش بیکاری و ارتقاء سطح رفاه جامعه باشد.

وزارت ورزش و جوانان به عنوان متولی اصلی ورزش کشور می‌تواند با بسترسازی و توسعه زیرساخت‌ها و همچنین برگزاری مسابقات بین‌المللی در رشته‌های مختلف ورزشی و همکاری نزدیک با متولیان امر گردشگری کشور در راستای توسعه ورزش و گردشگری گام بردارد.

نتیجه‌گیری و پیشنهادات:

گردشگری ورزشی شاخه‏ای از صنعت بدون دود گردشگری است که از پتانسیل بسیار بالایی برای کسب درآمد ارزی و شناساندن فرهنگ و تمدن غنی کشورمان به مردم سایر کشورها برخوردار است. ایران به سبب چهارفصل بودن دارای توانایی‌های بسیار بالایی در ارائه خدمات گردشگری ورزشی در رشته‌های مختلف از جمله ورزش‌های زمستانی و تابستانی می‌باشد و وزارت ورزش و جوانان می‌تواند در سایه همکاری با سایر سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها علی الخصوص سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور، ما را به اهداف گردشگری سند چشم انداز 1404 نزدیک‌تر کند.

براي رسيدن به سطح مطلوب مورد نظر برنامة چشم انداز 20 سال آيندة گردشگري كه در آن بايد 20 ميليون گردشگر جذب و 25 ميليارد دلار درآمد از اين راه به دست آيد، ضرورت توجه به همة توانمندي‌هاي كشور در اين زمينه احساس مي‌شود. گردشگری ورزشی نیز یکی از مهم‌ترين منابع بالقوه کسب درآمد ارزی می‌باشد که نیاز به توجه بیشتری دارد. راهكارهاي پيشنهادي كارشناسان اين تحقيق براي توسعه و گسترش گردشگري ورزشي به ترتيب در زير آورده شده است:

1. تبليغات مناسب و اطلاع‌رساني در مورد گردشگري ورزشي
2. برنامه‌ريزي جامع براي توسعة گردشگري ورزشي
3. گسترش و ساخت مكان‌هاي ورزشي در مناطق مستعد
4. ايجاد نگرش مناسب و برخورد خوب با گردشگران ورزشي
5. ايجاد امكانات رفاهي و خدمات بهداشتي براي گردشگران ورزشي
6. وجود نهادي واحد براي تصميم‌گيري دربارة گردشگري ورزشی
7. ایجاد دفتری تحت عنوان «دفتر گردشگری ورزشی» در وزارت ورزش و جوانان
8. استفاده از فرهیختگان علمی و فارغ التحصیلان مستعد رشته‏های مرتبط
9. تشکیل جلسات مشترک با کانون هماهنگی دانش و صنعت گردشگری- با حضور سایر سازمان‌ها و نهادهای مرتبط – که به توسعه گردشگری ورزشی به صورت نظامند کمک شایانی خواهد نمود.

در مجموع بايد گفت كه گردشگري ورزشي پديده‌اي چند بُعدي است كه موفقيت در بهره‌برداري از آن مستلزم بهبود شرايط عمومي كشور، ثبات اقتصادي و اجتماعي و گسترش و تقويت زمينه هاي مربوط به گردشگري ورزشي است، از جمله گسترش و توسعة تفريحگاه‌هاي ورزشي، ايجاد تسهيلات ورزشي مناسب و استاندارد در محل جاذبه‌هاي طبيعي- ورزشي كشور، برگزاري جشنواره‌هاي بازي‌هاي بومي- محلي در دامنه‌هاي طبيعي و ارتقاي سطح كيفي خدمات در اين مراكز ورزشي. نكتة مهمي كه در زمينة تقويت و توسعة گردشگري ورزشي بايد مورد تأكيد قرار بگيرد، ايجاد نگرش صحيح نسبت به مقولة گردشگري ورزشي در جامعه، وجود ديدگاه واحد در رده‌هاي مختلف هرم مسئولان كشور و درك و تفاهم مشترك آنها در زمينة اهميت و جايگاه گردشگري ورزشي در توسعة گردشگري و در نتيجه رشد اقتصادي و اجتماعي كشور می‏باشد.

منابع و مآخذ

• حیدرزاده، کامبیز؛ چمنی، فراز؛ خیری، مهین؛ بابایی، مدینه، (1386)،گزارش سازمان توسعه تجارت ایران، معاونت بررسی بازار و بازاریابی، دفتر بررسی بازار کالا و خدمات، تهران.
• شيخي، حميدرضا، (1381). ورزش و جامعه. مشهد. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه
• عناصری، جابر، گود مقدس زورخانه (بیتا)
• كرمي، ناصر. (1378). “اكوتوريسم ايران”، سازمان ميراث فرهنگي، صنایع دستی و گردشگري، معاونت تحقيقات آموزش و برنامه ريزي، گروه مطالعات اكوتوريسم. گزارش وضعيت، نگارش نخست
• موسوي گيلاني، سید رضا، اسدی، حسن و سجادی، سید نصراله ،(1390)، بخش‌بندي بازار گردشگري ورزشي ايران براي گردشگران خارجي و ارائة مدل بازار هدف، مدیریت ورزشی، شماره 12، ص 59-37، تهران.
• اصفهاني، نوشین، گودرزي، محمود، اسدي، حسن، سجادی، نصراله و استيفن اسميت،(1388)، تحليل عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری ورزشي داخلي ايران، مدیریت ورزشی، شماره 1، ص 159-175
• هنری، حبیب، (1390)، نقش گردشگري ورزشي در اشتغال و درآمدزايي از ديدگاه گردشگران، مديران و ذي‌نفعان، پژوهش هاي فيزيولوژي و مديريت در ورزش، شماره 8، ص95-103

• Holger Preuss, Benoit Seguin and Norm O, Reilly, (2007).” Profiling mager sport event visitors: The 2002 commonwealth games”vol.12.PP:5-23.
• Iwona M. Batyk, Stefan S. Smoczyn´ ski.(2009).” ‘‘Tourism – common cause’’. Polish tourist products”.tourism management.PP:1-3.
• http://www.IranTourInfo.com
• http://msy.gov.ir

[1]- Holger Preuss, Benoit Seguin and Norm O, Reilly

[2]- جهت اطلاعات بیشتر رجوع شود به بخش شهر و گردشگری

[3]- http://msy.gov.ir