آیا شما تا به حال فکر کرده‌اید که اگر بیکار بودید و هیچ منبع درآمدی نداشتید، چگونه امرار معاش می‌کردید؟ اصلاً اگر هیچ کار فکری یا جسمی برای انجام دادن نداشتید، زندگی خود را چگونه می‌گذراندید؟ آیا قبول دارید که اگر کارگران نبودند خانه و جاده ای احداث نمىشد، لوازم مورد نیاز زندگی تولید نمی‌شد و ما از امکاناتى همچون آب، برق، تلفن، گاز، غذا و امثال آن بىبهره بودیم. واقعیت آن است که باید بپذیریم حیات انسانها در جامعه به کار وابسته است.
در این برنامه قصد داریم به بهانه “روز جهانی کار و کارگر” در اول ماه می ، شما را تا حدودی با اهمیت و ارزش کار و کارگر از دیدگاه اسلام آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
درباره کار و اهمیت آن که یکی از ابعاد مهم زندگی انسان است، در همه ادیان بویژه اسلام و کتاب آسمانی آن ، قرآن و روایات و سیره ائمه اطهار علیهم السلام توصیه‌های فراوانی شده است. خدای متعال در سوره نَجم ، آیه 39 فرموده است: « وَ اَن لَّیْسَ لِلْإِنسَانِ اِلَّا ما سَعَى : و برای انسان جز حاصل تلاش او نیست.» ؛ یعنی انسان فقط با کار و کوشش می‌تواند به چیزی دست یابد.
باید گفت، بیکاری و سُستی و تنبلی باعث فقر و انحطاط انسان می‌شود و آدمی را در انظار دیگران خوار می‌سازد. کسانی که در جامعه از قبول مسئولیت و کار ، شانه خالی می‌کنند و در زندگی سربار خانواده و جامعه هستند، مورد سرزنش اسلامند. چنانکه رسول گرامی اسلام می فرماید : « بدترین مردم کسی است که سربار دیگران باشد.»
درمقابل، کار کردن از نگاه اسلام عبادت شمرده شده می شود و همچون دیگر عبادات، تربیت کننده و موجب رشد و تعالی انسان است. پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله فرموده است: « عبادت هفتاد قسمت است که برترین آنها کار کردن برای کسب روزی حلال است.»
براساس روایات اسلامی، کار اگر با انگیزه‌ی به دست آوردن مال حلال برای تأمین معاش و ارتقاء سطح زندگی فردی و اجتماعی باشد، مقدس و ستودنی است ؛ اما اگر مقصود از کار و تلاش ، ثروت اندوزی برای فخرفروشی و برتری‌جویی باشد، از شرافت و فضیلت اخلاقی به دور و مورد سرزنش است.
خداوند پس از آنکه انسان را به عنوان جانشین خود بر روی زمین قرار داد ، سعادت او را به بهره‌گیری از عقل و نیز کار و تلاش برای بروز استعدادهایش منوط کرد. وقتی انسان با استفاده از استعدادهایش کاری را انجام می‌دهد، در واقع گوهر وجود خود را تمرین و رشد می‌دهد.
انسان با نوع و نحوه انجام کارش می‌تواند سرنوشت خویش را رقم بزند ، پس باید برای بهترین کارها به بهترین نحو بکوشد تا بهترین سرنوشتها برایش رقم بخورد.
انسان باید در برابر کارهایی که بر عهده دارد ، مسئول و پاسخگو باشد و آن را با تعهد و وجدان کاری به انجام برساند. پیامبر گرامی اسلام (ص) فرموده است: « خدای متعال دوست دارد وقتی بنده‌اش کاری را به عهده می‌گیرد، آنرا محکم و مُتقن انجام دهد.» بنابر این در اسلام انجام کار بدون تخصص و احساس مسئولیت ، مذموم و نادرست است و هر کاری باید کامل و بی نقص انجام شود.
اشتغال به کار و پذیرش مسئولیت، لازمه داشتن زندگی شرافتمندانه است. کسی که می‌خواهد با عزت و آبرو زندگی کند، باید عضو مفیدی برای جامعه باشد و به تناسب استعدادها و توانایی‌های خود، کاری را انجام دهد و همان‌گونه که او از نتایج کار دیگران استفاده می‌کند ، دیگران را نیز از نتایج کار مفید خود بهره‌مند سازد. بر این اساس، چرخش زندگی انسانها در گِرو همکاری، کار و استفاده متقابل از خدمات یکدیگر است.
در روایتی، امیرالمؤمنین حضرت علی ابن ابیطالب (علیه السلام) یکی از دلیل تفاوت آفرینش انسانها را بهره‌مند شدن آنها از خدمات یکدیگر دانسته و فرموده است: « هیچ انسانی توانایی این را ندارد که همه کارهایش را به تنهایی و بدون استخدام و کمک انسان دیگری انجام دهد.» به همین دلیل مشاهده می کنیم که انسانها از نظر استعداد و علاقه به کارها متفاوت هستند و هرکسی از شغل و حرفه ای خوشش می آید و در آن موفق می شود.
کارگران در هر جامعه قشر وسیعی را تشکیل می دهند که تاثیر فراوانی بر اقتصاد هر کشور دارند. اسلام با نگاه تمجیدآمیز به کارگر ، او را با بهترین و شریف‌ترین صفات ستوده است.
این دین بزرگ آسمانی، با تاکید بر مراعات حق و حقوق متقابل کارگر و کارفرما در جامعه ، مراعات قوانین و شرایطی را توصیه کرده که به بهبود این روابط می انجامد. از جمله اختیار و رضایت کارگر و رعایت سود و منفعت او را در کار لازم شمرده است . همچنین کارفرما باید نوع کار و مدت اجرای آن را از قبل به اطلاع او برساند.
رابطه متقابل کارگر و کارفرما باید دوستانه و با صداقت و محبّت و احترام توأم باشد و حق و حُرمت هر کدام از این دو عنصر مهم در روند پیشرفت جامعه، رعایت شود.
بنابر این ، روابط و احساسات کارگر و کارفرما در اسلام، برخلاف مکاتب مادّى است. در مکاتب مادى، ازجمله مکتب سرمایه‌دارى که فقط طرفدار سرمایه‌دار است و به کارگر به چشم ابزار کار و ماشین نگاه مى‌کند ، رابطه‌ى کارگر و کارفرما، رابطه اى استثماری است. اما در اسلام رابطهی کارگر و کارفرما، رابطهی دوستانه‌ی دو همکار است.
در نظام سرمایه‌داری ، مالک و کارفرما اگر امتیازاتی هم برای کارگر قائل می‌شود ، فقط برای این است که بتواند همچنان از کار او در خدمت منافع خود بهره ببرد. به عبارت دیگر همواره برنده بزرگ رابطه کارگر و کارفرما ، کارفرما و صاحب ثروت است. اما در نظام اسلامی ، کارگر و کارفرما به عنوان دو عنصر اصلی تولید در جامعه ، باید همکاری صمیمانه داشته باشند و حق هر کدام ، هم به موجب شأن والای انسانی و هم به موجب قانون ، رعایت شود.
اکنون در بسیاری از کشورهای اروپایی ، اوضاع نابسامان اقتصادی باعث شده تا روابط ناسالم کارگر و کارفرما بیشتر رخ بنماید و سُست و استثماری بودن رابطه این دو قشر مشهودتر شود. هر روز خبرهای جدیدی از کشورهای غربی درمورد کاستن از حقوق و مزایای کارگران و یا اخراج آنها به گوش می رسد . مالکان و کارفرمایان سرمایه‌دار در این کشورها در پشت قوانین ریاضت اقتصادی ، بیشترین فشار را به قشر کم درآمد ، بویژه کارگران وارد می کنند. از طرف دیگر ، آنها با ترویج مصرف گرایی و با توجیه تولید بیشتر برای پیشرفت بیشتر ، کارگران را به عنوان ماشین کار برای افزایش سود خود به کار گرفته اند.
اما براساس آموزه‌های اسلام ، پیشرفت حقیقی جامعه مرهون کار مقدس کارگرانی است که کار را عبادت می‌دانند و البته حقوقشان نیز رعایت می شود. کارفرمایی که حقوق کارگر را نادیده می گیرد نمی تواند به رحمت خداوند امیدوار باشد و وظیفه حکومت اسلامی است که از حقوق کارگران زحمت کش دفاع کند. زیرا اگر از انسانهاى کارآفرین و نیروى انسانىِ ماهر در یک جامعه حمایت شود ، آن جامعه پیشرفت خواهد کرد. شرافت و افتخار و احترام کارگران به حدّی است که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله دست کارگر را بوسیده است.
اینگونه تجلیل از کارگران به دو دلیل است: نخست خود کار که ارزش و عبادت است. دوم اینکه رشد مادی و ثروت هر کشورى به دلیل زحمات کارگران است. کارگر است که ثروت را تولید مى‌کند و رشد اقتصادى را به وجود مى‌آورد. اگر کارگر نباشد، تلاش طرّاحان و برنامه‌ریزان و متفکّران اقتصادى، بیهوده خواهد ماند. پس کارگر حقّ بزرگى به گردن همه آحاد ملت دارد و تکریم او، تکلیف همگان است. امام خمینی (رحمة الله علیه) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، درباره اهمیت کار و احترام کارگر فرموده است: «حیات یک ملت، مرهون کار و کارگر است.»
بزرگداشت روز جهانی کار و کارگر همواره فرصتی بوده است تا کارگران در گوشه و کنار جهان علیرغم محدودیتها ، اعتراضات خود را علیه نظام ناعادلانه اقتصادی ، بویژه در کشورهای غربی ابراز کنند. اما ظاهراً تا هنگامی که نگاه سرمایه داری جهانی به این قشر پرتلاش عوض نشود و آنها را ابزارهایی برای تولید ثروت نداند ، نمی توان چندان به بهبود واقعی اوضاع کارگران امیدوار بود.
